در روز دحو الارض به اذن الهی زمین مهد آسایش و آرامش قرار گرفت تا موجودات عالم با تسبیح و تحمید خداوند مهربانی‌ها مشغول شوند و خاک آن، سجده گاهی برای تضرع و خشوع بنی آدم قرار شود. آری! شروع خلقت از یک مکعب روشن که محل تولد امام عارفان قرار داشت شروع شد تا حضرت آدم(ع) آن را پناهگاه خود قرار دهد و حضرت ابراهیم(ع) با عشق خشت خشت خانه مولود کعبه را بنیان نهاد تا زمین چون نقطه‌ای روشن بر مدار خویش بچرخد و فرزند مولود کعبه ظهور کند.

ریشه‌یابی معنای دحوالارض

بدون شک پی بردن به حقیقت اشیاء و فهم درست از آن موجب می‌شود معرفت انسان به کلام الهی بیشتر شود، به همین خاطر ریشه‌یابی معنای دحوالارض از اهمیت زیادی برخوردار است. با رجوع به منابع اسلامی معناهای بسیاری برای دحوالارض مشاهده می‌کنیم که در این نوشتار به صورت مختصر تعدادی از آن معانی را ذکر خواهیم کرد:

به عقیده جوهری دحو به معنی گستردن و غلطانیدن(۱) و گروهی دیگر از آن به معنی توسعه(۲) یاد کرده‌اند، راغب آن را به معنای از جای کندن(۳) می‌داند، طبق دیدگاه علمای اسلام اگر «دحی» از «دحو» به معنای بشدت پرتاب کردن باشد، نظر به مرحله نخستین خلقت و جدا شدن زمین از منشأ اصلی خود است.(۴)

در نتیجه دحو الارض به معنی بسط و گسترش زمین(۵)است و طبق این دیدگاه منظور از «دحو الارض» این است که در آغاز تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابی نخستین فرا گرفته بود، این آب‌ها تدریجاً در گودال‌های زمین جای گرفتند، خشکی‌ها از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده‏تر شدند تا به وضع فعلی درآمد- و این مسأله بعد از آفرینش زمین و آسمان روی داد.(۶)

دحوالارض در قرآن

خداوند متعال در این باره می‌فرماید «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها»(نازعات/۳۰) و زمین را بعد از آن گسترش داد، علامه طباطبایی در تفسیر این آیه بیان می‌کند:

معنای آیه این است که بعد از آنکه آسمان را بنا کرد و سقفش را بلند نمود و هر جزئش را در جای خود قرار داد و شبش را تاریک و روزش را روشن ساخت، زمین را بگسترانید.

بعضی از مفسرین گفته‌اند: معنایش این است که زمین را با این حال بگسترد و خلاصه کلمه بعد ذلک به معنای مع ذلک است، هم چنان که در جمله «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنِیمٍ» کلمه بعد به معنای مع آمده است(۷)، بر اساس نظر بیشتر مفسران منظور از «دَحاها» در این آیه، همان دحوالارض است.

دحوالارض در روایات

با توجه به اهمیت روز دحوالارض روایات بسیاری در مورد آن از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) نقل شده است. در این نوشتار به چند نمونه آن اشاره خواهیم کرد:

اسحاق بن عبد اللَّه علوی عریضی می‌گوید: پدرم با عموهایم سوار بر مرکب شده خدمت حضرت علی بن محمد، امام هادی(ع) رسیدند، ایشان در آن چهار روزی که در سال روزه گرفته می‌ شود با هم اختلاف داشتند، در آن موقع امام(ع) در صریا ساکن بود و هنوز به سامرا نرفته بود. امام هادی(ع) فرمود: آمده‌اید از روزهایی که در سال روزه گرفته می‏‌شود سؤال کنید؟ عرض کردند: فقط برای همین آمده بودیم، فرمود: هفدهم ربیع الاول روزی است که پیامبر اکرم(ص) متولد شده و روز بیست و هفتم رجب روزی که پیامبر اکرم(ص) به نبوت مبعوث شد و روز بیست و پنجم ذی‌القعده که روز گسترده شدن زمین«دحو الارض» است و روز هیجدهم ذی‌الحجه که روز عید غدیر است.(۸)

در روایتی دیگر از حضرت علی(ع) نقل شده است: «خداوند تعالی در روز بیست و پنجم ذی‌القعده کعبه را بر زمین نازل فرمود و این اولین رحمت خدا بود که از آسمان به زمین نازل شد».(۹)

اعمال دحوالارض

با توجه به اینکه دحوالارض روز بسیار مبارکی است، آداب و اعمال ویژه‌ای دارد از جمله:

۱٫ روزه داشتن

۲٫ احیا و شب زنده‌داری

۳٫ ذکر و دعا

۴٫ انجام غسل به نیت روز دحوالارض و نماز مخصوص آن

۵-دعای روز دحوالأرض

*پی‌نوشت‌ها:

۱-ابن سینا، حسین بن عبدالله، شفاء، تصحیح علامه حسن‌زاده آملی، الطبع الرحلی، بی‌تا.

۲-ابن منظور، محمد بن مکرم، ‏لسان العرب، ‏ چاپ سوم، ‏بیروت‏: دار صادر، ۱۴۱۴ ق. ‏

۳- بابایی، احمد علی، ‏برگزیده تفسیر نمونه‏، چاپ سیزدهم‏، تهران‏: دارالکتب الاسلامیه، ‏۱۳۸۲ ش

۴-الجرجانی، السید الشریف علی بن محمد، کتاب التعریفات‏، تهران: ناصر خسرو، بی‌تا

۵-حسن‌زاده آملی، حسن، دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، ج۲، چاپ سوم، قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۶

۶-خانی رضا،حشمتالله ریاضی، ‏ترجمه بیان السعاده فی مقامات العباده، چاپ اول، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام ‏نور، ۱۳۷۲ ش

۷-ترجمه المیزان: ج‏۲۰، ص ۳۰۸

۸-مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار

۹-ابن طاووس، علی بن موسی‏، الإقبال بالأعمال الحسنه، مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ناشر: دفتر تبلیغات اسلامی‏، چاپ اول