به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران از گلستان، ترکمن‌ها یکی از اقوام ترک‌تبار پراکنده در نقاط مختلف ایران هستند که برخی از آنها در کناره‌های دریای خزر و در بخش‌هایی از خراسان و اطراف رودخانه اترک و گرگان‌رود سکونت دارند، این قوم اصیل به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند و به خاطر داشتن پیشینه فرهنگی کهن، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است.
در این ماه، ترکمن‌ها از مرد و زن تا پیر و جوان و نوجوان با شوروشوقی عجیب، غیر از برجای آوردن فرایض یک سری آداب و رسوم مختص ماه رمضان دارند و به جا می‌آورند که این گواه فرهنگ و سنت‌های قوی و پایدار در بین آنان است.
آئین‌های این ماه در بین ترکمن‌ها در سه بخش آئین گسست یا پیشواز شامل نظافت‌خانه، مساجد و تکایا، آی گورومک، باش اولی و الله‌یولی است، آئین گذار که در طول ماه مبارک اجرا می‌شود برنامه‌هایی همچون عیادت از بیماران، تهیه و تدارک جهیزیه برای نوعروسان، اعزام روحانیون به مساجد و آموزش قرآن کریم و اصول عقاید، افطاری دادن، بر پایی نماز تراویح و ختم قرآن، آغیز آچار، مجالس ختم قرآن، مراسم قدر گیجه سی یا رمضان به شمار می‌رود و همچنین مراسم پسا گذار ماه رمضان شامل سنت‌های وداع با ماه رمضان است که در سنت‌هایی نظیر باش پیطره، رؤیت هلال ماه شوال، اورازا بایرامی خلاصه می‌شود.
عبدالجواد حاسیملی، محقق و فعال فرهنگ ترکمن در این رابطه به خبرنگار سرمایه گستران می‌گوید: ترکمن‌ها به مناسب فرارسیدن ماه مبارک رمضان از اواخر ماه شعبان روزه می‌گیرند تا خود را برای این ماه پربرکت آماده می‌کنند و با این عمل به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند.
وی ادامه می‌دهد: روزه استقبال، ارزش خاصی در بین ترکمن‌ها دارد و بسیاری از افراد خانواده‌ها، کوچک و بزرگ با شور و شوق خاصی با انجام مستحبات به پیشواز ماه ضیافت الهی می‌روند.
این فعال فرهنگی اضافه می‌کند: زنان و دختران ترکمن به طور خودجوش قبل از حلول ماه مبارک رمضان مسجد محل خود را نظافت و غبارروبی کرده و برخی خانواده‌ها هم مساجد را با فرش و نمدهایی که مخصوص خواندن نماز است و بین ترکمن‌ها به نماز لیق (سجاده) مشهور است، مزین می‌کنند.
حاسیملی در توضیح «آی گورمک» رؤیت هلال ماه رمضان می‌گوید: این مراسم در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی صورت می‌گیرد، چراکه ترکمن‌ها اعتقاد دارند، هر کس زودتر هلال ماه را ببیند، ثواب بیشتری می‌برد، بنابراین برای دیدن هلال ماه سعی می‌کنند با رفتن به بلندی‌ها همچون تپه‌ها و پشت بام‌ها آن را زودتر از دیگران ببینند و هر فردی که هلال ماه را می‌بیند آیه شریفه ۱۸۹ سوره بقره را قرائت می‌کند.
وی از مراسم «الله‌یولی» به عنوان سنت نوع‌دوستی و جوانمردی یاد می‌کند و می‌افزاید: چند روز قبل از فرارسیدن ماه مبارک، ترکمن‌ها به کشتن گوسفند و بز اقدام می‌کنند و گوشتش را بین فقرا، نیازمندان و همسایه‌ها تقسیم می‌کنند یا اینکه با همان گوشت غذایی پخته و مهمانی می‌دهند.
به گفته این محقق فرهنگ ترکمن در ماه مهمانی خدا قوم ترکمن توجه ویژه‌ای به الله‌یولی (نذری دادن در راه خدا) دارند و زنان و دختران ترکمن خوراکی‌هایی همچون چکدرمه، اوناش، فرنی، بورگ و پیشمه پخته و آن را بین همسایگان، فامیل و نمازگزاران مساجد تقسیم می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: همچنین هر روز چند خانواده برای افطار، نذر و صدقه‌های خود را که بیشتر خرما و غذای آبکی همچون آش و سوپ است، به مساجد می‌آورند تا در کنار هم در مسجد افطار کنند.
حاسیملی اضافه می‌کند: با توجه به اینکه در دین اسلام به احسان و نیکوکاری بارها تاکید شده، عیادت از مریض و دستگیری افراد مستمند و تأمین جهیزیه نوعروسان همواره مدنظر ترکمن‌ها در این ماه است.
وی از نماز تراویح به عنوان پرشکوه‌ترین آئین ماه رمضان در بین ترکمن‌ها یاد می‌کند و می‌افزاید: نماز تراویح در مساجد بعد از نماز عشا به جماعت اقامه می‌شود و پیر و جوان و حتی بچه‌ها به صورت یکپارچه در آن شرکت می‌کنند.
وی این آئین را اینگونه توصیف می‌کند: همه برای شرکت در این نماز عرقچین سفید بر سر می‌گذارند و اهمیت این به جا آوردن این آئین به قدری مهم است که ترکمن‌ها یکی از شرایط قبولی روزه را منوط به شرکت در این نماز می‌دانند.
این محقق فرهنگی ادامه می‌دهد: در این آئین بعد از انجام نماز تراویح افراد جوان به طور دسته‌جمعی به طرف منازل ساکنان محل به راه می‌افتند و یکی از آنان شعری می‌خواند و بقیه به طور دسته‌جمعی در آخر هر بیت کلمه «الله» می‌گویند، این افراد در برابر هر خانه که می‌رسند، الله‌گویان، هلهله سر می‌دهند و افراد آن خانه با شنیدن این سروصداها از خانه بیرون می‌آیند و هدایای خود را که اغلب موادغذایی همچون آرد، برنج، نان، کشمش، قند، گندم یا پول است، به تعدادی از این افراد تحویل می‌دهند.
وی می‌گوید: افرادی که کیسه‌های هدایا را تحویل گرفته‌اند، به مسجد آن محل می‌روند و هدایا را به امام جماعت و چند نفر از ریش سفیدان تحویل می‌دهند، این هدایا همان شب توسط افراد حاضر در مسجد با توجه به شناختی که از افراد محلی دارند، بین نیازمندان و افراد محتاج و فقیر تقسیم می‌شود.
حاسیملی در توضیح مراسم سحرخوانی می‌گوید: این یکی دیگر از رسوم ترکمن‌ها در ماه رمضان است که در آن بزرگان محل زودتر از بقیه افراد از خواب بیدار شده و با کوبیدن روی ظرف مسی صاحب‌خانه را با گفتن «بیدار شوید ماه رمضان است» بیدار می‌کردند که امروزه به دلیل استفاده مردم از زنگ ساعت یا تلفن همراه، این رسم کم‌رنگ شده است.
وی با اشاره به اینکه برگزاری سنت «یا رمضان» می‌افزاید: این رسم، واگویه عامیانه‌ای است که به مناسبت ماه مبارک رمضان از سوی افراد به زبان ترکمنی خوانده می‌شود و در آن جوانان، نوجوانان و کودکان ترکمن مقابل خانه‌های ترکمن تجمع کرده و سرخوان شروع به خواندن ابیاتی در فضیلت ماه مبارک رمضان و دعا و نیایش درباره اهل آن خانه می‌کند.
این محقق فرهنگ ترکمن ادامه می‌دهد: اقوام ترکمن در شب قدر که به آن «قدر گیجه‌سی» می‌گویند مراسم‌های خاصی از جمله برپایی نماز تراویح و ختم کامل قرآن، پهن کردن سفره شب قدر، شب زنده‌داری، دعا، عبادات، خواندن قرآن و دیگر آئین‌ها و اعمال این شب برگزار می‌کنند.
وی در توضیح پرداخت فطریه اینگونه می‌گوید: در میان اهالی ترکمن آئین «باش پیطره» معمولاً در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید فطر انجام می‌شود، بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن تا قبل از ادای نماز عید فطر است.
حاسیملی اضافه می‌کند: خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی‌های خانگی از جمله کارهایی است که هر خانواده ترکمن انجام می‌دهند، با اعلام رؤیت هلال ماه شوال، آخرین مراسم ماه مبارک رمضان در میان ترکمن‌ها مراسم عید فطر است که به عنوان یکی از اعیاد بزرگ جشن گرفته می‌شود.
وی می‌افزاید: صبح اول وقت، مردها، جوانان و نوجوانان ترکمن با پوشیدن بهترین لباس به سمت عیدگاه می‌روند تا ضمن گوش سپردن به مواعظ علما و بهره‌مندی از ارشادات دینی، نماز عید فطر را برجای آورند و پس از آن، همگی به خانه‌های خود باز می‌گردند و آماده می‌شوند تا دیدوبازدید عید را انجام بدهند و به خانه‌های همسایگان و آشنایان بروند، آن روز هر خانه، سفره رنگینی پهن می‌کند و آن را تا آخر شب جمع نمی‌کنند.
به گزارش سرمایه گستران، ماه مهمانی خدا برای ترکمن‌ها فقط یک فریضه نیست، بلکه بخشی از هویت فرهنگی آنان به شمار می‌آید، آئین‌های پرشور این ماه، از احیای مساجد و تدارک افطاری گرفته تا رسوم خاص وداع با رمضان، نشان از استحکام سنت‌های اجتماعی و اعتقادی این قوم دارد، این فرهنگ غنی، پیوندی عمیق میان مذهب و سبک زندگی ترکمن‌ها ایجاد کرده که همچنان نسل به نسل حفظ و اجرا می‌شود.
منبع خبر : ایمنا
