فرض کنید قصد شروع فعالیتی را دارید. برای این منظور ۲،۰۰۰،۰۰۰ ریال وجه نقد متعلق به خودتان را برای این کار اختصاص می دهید. چون فکر می کنید که مبلغ فوق برای انجام فعالیت مورد نظر کافی نیست، مبلغ ۶۰۰،۰۰۰ ریال نیز به صورت قرض دریافت می کنید. اگر فعالیت های فوق را در قالب یک موسسه یا شرکت ارائه کرده باشید، اکنون کل وجه نقدی که در اختیار شرکت شماست برابر است با:
۲،۶۰۰،۰۰۰ = ۶۰۰،۰۰۰ + ۲،۰۰۰،۰۰۰
در حسابداری، ۲،۶۰۰،۰۰۰ ریال فوق را اصطلاحا” دارایی، ۶۰۰،۰۰۰ ریال را بدهی و ۲،۰۰۰،۰۰۰ ریال را سرمایه می گویند.
معادله اساسی حسابداری : دارایی ها = بدهی + سرمایه
در حسابداری، این معامله همواره برقرار است و به آن ” معادله اساسی حسابداری ” می گویند. معادله اساسی حسابداری، مبنا و شالوده سیستم حسابداری دو طرفه را تشکیل می دهد. همانطور که ملاحظه می شود،دارایی ها ، بدهی ها و سرمایه، عناصر اصلی معادله اساسی حسابداری را تشکیل می دهند. این اصطلاحات در ادامه توضیح داده می شود.
۱- دارایی ها: دارایی ها منابع اقتصادی موسسه هستند، که فعالیت های اقتصادی با استفاده از آنها انجام می گیرد. اموال، مطالبات و سایر منابع اقتصادی متعلق به یک موسسه، که در نتیجه معاملات، عملیات مالی یا سایر رویدادها ایجاد شده و قابل تبدیل به پول و دارای منابع آتی است ” دارایی ” نامیده می شود. موسسات بر حسب نوع و حجم فعالیتشان، دارایی های مختلفی دارند.
دارایی ها به ۴ گروه : دارایی های جاری – دارایی های ثابت – دارایی های نامشهود و سایر دارایی ها تقسیم می شوند .
دارایی های جاری : دارایی هایی هستند که یکی از سه شرط زیر را داشته باشد :
* دارایی هایی هستند که شرکت به قصد فروش آنها را خریداری نموده است. ( مانند موجودی کالا )
* دارایی هایی هستند که شرکت به قصد مصرف آنها را خریداری کرده باشد .مانند ملزومات
* یا دارایی هایی هستند که یا نقد باشند یا در طول یکسال به نقد تبدیل شوند .مانند حسابهای دریافتنی
در ادامه برخی از حسابهای دارایی های جاری شرح داده می شود:
وجه نقد: وجه نقد عبارت است از موجودی نقد و سپرده های دیداری نزد بانک ها و موسسات مالی ، اعم از ریالی و ارزی .چنانچه وجه نقد در موسسه نگهداری شود، آن را در قالب حساب صندوق و چنانچه نزد بانک ها نگهداری شود، آن را در قالب حساب بانک گزارش می نمایند.
حساب های دریافتی : حساب های دریافتی شامل مطالبات موسسه از دیگران می باشد که برای آن سفته، چک یا برات دریافت نشده است.
اسناد دریافتی: اسناد دریافتی شامل مطالبات موسسه از دیگران است که بابت آن سفته، چک یا برات از شخص بدهکار دریافت شده است. چنانچه سررسید اسناد دریافتنی یک سال یا کمتر باشد به عنوان اسناد دریافتنی کوتاه مدت و چنانچه سر رسید آنها بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد دریافتی بلند مدت طبقه بندی می شود.
موجودی های مواد و کالا: موجودی های مواد و کالا به دارایی هائی اطلاق می شود که به منظور فروش یا استفاده از آن در ساخت محصول یا مصرف آن برای ارائه خدمات، نگهداری می شود. موجودی هایی که به منظور فروش نگهداری می شوند، موجودی کالا می گویند.
ملزومات: موجودی هایی را که به منظور استفاده در ساخت محصول و یا ارائه خدمات نگهداری می شوند موجودی مواد می گویند. اقلام مصرفی نیز غالبا تحت عنوان ” ملزومات ” گزارش می شوند.
پیش پرداخت: هرگاه موسسه قبل از تحویل گرفتن دارایی و یا خدمات، وجهی را به دیگران پرداخت کند، پیش پرداخت نامیده می شود.
دارایی های ثابت : دارایی هایی هستند که شرایط زیر را ( با هم) داشته باشند:
دارایی هایی که ۱- در اهداف شرکت از آنها استفاده شود ۲- عمرآنها بیش از یکسال باشد ۳- استهلاک پذیر باشد.( به استثنای زمین ) ۴- به قصد فروش خریداری نشده باشند.
برخی از حساب دارایی های ثابت :
اموال، ماشین آلات و تجهیزات: دارایی هایی که برای انجام عملیات موسسه مورد استفاده قرار می گیرند و عمر بیشتر از یک سال دارند و جنبه مصرفی نداشته باشند تحت عنوان اموال، ماشین آلات و تجهیزات طبقه بندی می شوند. این دارایی ها را اغلب ” دارایی ثابت ” می گویند. زمین، ساختمان، ماشین آلات تولید، وسایل نقلیه و اثاثیه اداری نمونه هایی از این دارایی ها هستند.
دارایی های نامشهود:
برخی دارایی ها قابل مشاهده نیستند مانند حق امتیازها، سرقفلی و… این دارایی ها که برای تحصیل آنها پول پرداخت شده اما به دلیل کیفیت شان قابل مشاهده نیستند در سرفصلی به نام دارایی های نامشهود در دفاتر و ترازنامه درج می گردد .
نکته مهم در مورد این گروه این است که مبلغ دارایی ها را باید معادل بهای تمام شده مبلغی که بابت تحصیل آنها پرداخت شده دراسنادمالی درج نمودو تا زمان فروش و یا واگذاری آنها حق تجدید ارزیابی فرضی به دلخواه وجود ندارد .
سایردارایی ها:
دارایی هایی که در هیچ یک از گروه های قبلی قرار نگیرندو یا قبلآدر یکی از گروه ها (دارایی جاری یا ثابت ) بوده اما به دلیل از دست دادن شرایط گروه ( مثلآ حساب بانکی که قبلآ دارایی جاری بوده به هر دلیلی مانند اخذ وام ، مسدودشده باشد و دیگر قابل برداشت آنی نباشد) و یا دارایی ثابت که مستمل شده و قابل استفاده نباشد) ، در این گروه که زیر مجموعه گروه دارایی ها است ،درج می گردد.وجوه نقد مسدودشده – دارایی های ثابت بلااستفاده از جمله سرفصل حسابهایی این گروه هستند.
بدهی ها:
بدهی تعهداتی است که یک موسسه در مقابل اشخاص و موسسات دیگر دارد و از معاملات و رویدادهای گذشته ناشی شده است و باید از طریق پرداخت پول، تحویل کالا، انجام دادن خدمت یا انتقال سایر اقلام دارایی تسویه شوند ” بدهی ” نامیده می شود. بدهی ها معمولا از خرید نسیه دارایی ها، اخذ وام، برقراری مالیات و ایراد خسارت به دیگران ناشی می شود. در حقیقت بدهی، طلب دیگران از موسسه می باشد.
از جمله اجزای اصلی بدهی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
حساب های پرداختی: بدهی های موسسه به دیگران را که بابت آن چک، سفته یا برات تحویل نشده است، حسابهای پرداختی می گویند. اسناد پرداختی: بدهی هایی را که موسسه بابت آن چک، سفته یا برات تحویل طلبکاران داده است، اسناد پرداختنی می گویند . چنانچه سر رسید اسناد پرداختنی از تاریخ تنظیم ترازنامه یک سال یا کمتر باشد به عنوان اسناد پرداختنی کوتاه مدت و چنانچه سر رسید آنها بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد پرداختنی بلند مدت طبقه بندی می شود. وام پرداختنی: مبالغی را که موسسه از بانک ها و موسسات اعتباری و یا سایر اشخاص دریافت کرده است و باید آن را، ظرف مهلت مشخصی به صورت اقساط یا یک جا باز پرداخت کند، وام پرداختنی می گویند. پیش دریافتها : هرگاه موسسه قبل از تحویل دادن کالا یا ارائه خدمات به دیگران وجهی از آنها دریافت کند، به آن پیش دریافت می گویند.
سرمایه: حق مالی مالک یا مالکان یک موسسه نسبت به دارایی های آن، ” سرمایه ” نامیده می شود. در هر زمان با کسر کردن بدهی های یک موسسه از دارایی های آن، مبلغ سرمایه به دست می آید.
سرمایه موسسه عمدتا ناشی از آورده نقدی و یا غیر نقدی مالک (یا مالکان) در زمان تشکیل موسسه و پس از آن است. آورده نقدی مالک شامل وجه نقدی است که مالک (یا مالکان) در موسسه سرمایه گذاری می کند و آورده غیر نقدی شامل دارایی های غیر از وجه نقد است که مالک (یا مالکان) به عنوان سرمایه وارد موسسه می نماید.
