«آواز سردادن قلندر شیدا» حفظ میراث فرهنگی ناملموس/سبک شناسی موسیقی ایرانی هنوز در ابتدای راه خود می باشد

به گزارش سرمایه گستران و به نقل از  روابط عمومی حوزه هنری استان اصفهان، خانه تئاتر حوزه هنری استان اصفهان با همکاری دفتر تخصصی تئاتر، نمایش « آوازسردادن قلندر شیدا» روایت یک داستان عاشقانه را در ساعت ۱۹:۳۰ روز دوشنبه ۱۵مهرماه به روی صحنه برد.

تهیه کننده این نمایش رسول هنرمند است و در این نمایش علاوه بر رسول هنرمند مهدی شهداد، هاشم شمس و شبنم پایندان، محمدرضا شیروانی، علی مهدی زاده، مهسا حسام و هانیه قاسمی به ایفای نقش می پردازند.

کارگردان این نمایش در خصوص داستان آن گفت: این نمایش روایت نقاشی است که پهلوانی را نقاشی کرده است تا به یاری امام حسین (ع) برود و اکنون نقش پهلوان جان گرفته اما نقاش دستش به کشیدن صحرای کربلا نمی رود و پهلوان که آوای یاری خواستن امام را شنیده است در پی راضی کردن نقاش برای نقش زدن صحرای کربلا است و…

حبیب نریمانی با اشاره به اینکه این نمایش در جهت حفظ حافظه تاریخی فرهنگ سرزمین مادری و میراث ناملموس شکل گرفته است افزود: نمایش آواز سردادن قلندر شیدا با توجه به روضه خوانی های قدیمی به بیان شعر جبرئیل  منصوب به ناصرالدین شاه در دستگاه همایون می پردازد.

وی ادامه داد: در این نمایش همچنین مرثیه هایی که در طول کار خوانده می شود همگی از اشعار حافظ انتخاب شده اند و در مجموع این اثر به آواز اصیل ایرانی و حفظ دستگاه ها و گوشه های موسیقی ایرانی توجه دارد.

وی خاطرنشان کرد: از دیگر عوامل این نمایش می توان به ساقی محمدرضایی مشاورکارگردان، محدثه رضایی منشی صحنه، هاشم شمس دکور و لباس، محمدرضا ایزدی طراح پوستر و گرافیک، امیرحسین مدرس خوشنویسی لوگو، مهدی صادقی چهره پرداز، مهسا حسام و مهدی علیرضایی اجرای گریم، دانیل کرمی نوازنده ویولن سل ، مهدی ریسمان کارزاده خواننده و عباس نادری موسیقی متن و سعید رضوانی نور اشاره کرد.

نمایش «روایت یک داستان عاشقانه» هر شب در ساعت ۱۹:۳۰ تا سوم آبان ماه در تماشاخانه ماه واقع در خیابان استانداری، گذرسعدی به روی صحنه می رود و علاقه مندان می توانند جهت تهیه بلیط به سایت گیشه هشت دات کام مراجعه نمایند.

***سبک شناسی موسیقی ایرانی هنوز در ابتدای راه خود می باشد
خانه موسیقی حوزه هنری اصفهان، شانزدهمین نشست از سلسله نشست های ماهانه موسیقی و نخستین جلسه از موضوع “سبک شناسی موسیقی ایرانی (بخش اول، آواز)” را با حضور مهرشاد متین فر (پژوهشگر هنر و مسئول خانه موسیقی اصفهان) با موضوع،”سبک شناسی موسیقی ایرانی و آواز در یک صد سال اخیر” در روز جمعه ۱۹ مهر ماه در خانه هنرمندان اصفهان برگزار نمود.
در ابتدای این نشست، مهرشاد متین فر به اهمیت موضوع سبک شناسی در موسیقی پرداخت و ضمن برشمردن برخی دلایل اهمیت پرداختن به این موضوع به غفلتی که در این مورد در ایران صورت گرفته اشاره وخاطرنشان کرد: متاسفانه تا این لحظه هیچ گونه کتاب جامعی که شامل اصول علمی پژوهش، ترمینولوژی، روش شناسی، تاریخ شناسی و یک تبیین مناسب در پژوهش باشد وجود ندارد. صحبت از بحث مکتب و سبک با اظهارات مرحوم دکتر حسین عمومی (موسیقیدان و ردیف دان اصفهانی) آغاز شد ولی از آن زمان تاکنون بینش و نظریات بسیاری از هنرمندان و پژوهشگران موسیقی دچار ضعف ها و نواقص بسیاری است و به طور کلی سبک شناسی موسیقی ایرانی هنوز در ابتدای راه خود می باشد. به همین خاطر خانه موسیقی اصفهان در نظر دارد مجموعه سبک شناسی موسیقی ایرانی (شامل آواز، آهنگسازی و کلیه سازهای موسیقی ردیف دستگاهی) را برگزار نماید.
در ادامه، سخنرانِ نشستِ نخستِ سبک شناسی به طور خلاصه به تعریف دو مقوله مکتب و سبک پرداخت و آنها را با هم قیاس نمود؛ بطوریکه وی مفهوم مکتب را با درونمایه اثر هنری (و یا تفکر و بینش آن) و سبک را بیشتر با پوسته بیرونی اثر مرتبط دانست.
وی سپس مولفه های شش گانه مکتب را بدین صورت برشمرد: ۱. مکتب باید مجموعه ای جامع، منسجم و سیستماتیک باشد. ۲. اجزا آن‌ هماهنگ و نظام مند باشد. ۳. یک نوع تفکر واحد در آن دیده بشود. ۴. دارای ترمینولوژی و اصطلاح شناسی خاص خود باشد. ۵. متد و روش شناسی آن تبیین شده باشد. ۶. دارای پیروان و دنبال کنندگانی باشد.
متین فر در بخش بعدی صحبت های خود به موضوع سبک شناسی در موسیقی ایرانی و آواز پرداخت و اظهار داشت: در چند دهه اخیر پیرامون موضوع مکاتب آوازی عمدتا تقسیم بندی اقلیمی وجود داشته که در این ارتباط معمولا به سه مکتب: تهران، اصفهان و تبریز اشاره می شود. اما با توجه به در نظر گرفتن مفهوم مکتب و مولفه های آن، مکاتب جغرافیایی و اقلیمی کاربردی در بحث مکاتب موسیقی ایرانی ندارند؛ هر چند خود واژه مکتب، از تعریفش به مفهوم مکان مرتبط است. اما برای نمونه با توجه به در نظر گرفتن تفکر واحد در مکاتب هنری، آیا به عنوان نمونه در شهر تهران میان خوانندگانی همچون: ظلی، قمر، عبدالعلی وزیری، بنان، محمودی خوانساری، اکبر گلپایگانی، محمدرضا شجریان و … چه تفکر واحدی دیده می شود؟
پس از آن کارشناس خانه موسیقی حوزه هنری استان اصفهان، خاطرنشان کرد: من از سالها پیش با توجه به برخی مطالعات و تحقیقاتی که در این زمینه انجام داده بودم و به تاثیر از مصاحبه ای با کیوان ساکت به تکمیل موضوع سبک شناسی موسیقی ایرانی پرداختم و در نهایت مدل مکاتب فردی سه گانه را پیشنهاد دادم که این نظام سه گانه به گونه ای است که قابلیت انطباق و کاربرد در سبک شناسی آواز و کلیه سازهای ایرانی (حتی تنبک) را دارد. اگر چه در این تقسیم بندی به جای اقلیم از نام فرد استفاده شده اما منظور سبک و سیاق اجرایی آن هنرمند در موسیقی نبوده بلکه یک شخص را به عنوان نماینده یک مکتب و تفکر آن در نظر گرفتیم. از این رو می توان به جای نام اشخاص، به عنوان نمونه از عدد یا حرف هم استفاده کرد.
متین فر با نشان دادن نخستین اسلاید پیرامون مکاتب سه گانه گفت: در دوران پهلوی اول و در زمانی که رویارویی و تقابل سنّت و تجدّد در کلیه امور اجتماعی و فرهنگی جریان داشت، در موسیقی ایرانی نیز در آن دوره دو جریان در تقابل با یکدیگر بودند که در این نظام سه گانه، مکتب اول “خاندان فراهانی” به عنوان نماد سنّت گرایی و مکتب دوم “کلنل علینقی وزیری” به عنوان تجدد گرایی در تقابل با یکدیگر بودند.
وی افزود: بنابراین مکتب اول در برگرفته نگاه زیباشناختی سنّت گرایی و مکتب دوم تحت تاثیر برخی مولفه های برخاسته از موسیقی غربی است. اما از تقابل این دو مکتب، یک مکتب سوم بینابینی به وجود می آید به نام مکتب ابوالحسن صبا. مکتب صبا از برخی جهات شباهت هایی به مکتب رومانتیسیسم در غرب دارد.
وی تصریح کرد: از این رو با توجه به این شباهت، مکتب صبا در دوران رادیو و برنامه گلها به اوج ظهور و شکوفایی خود می رسد.
متین فر تاکید کرد: قابل ذکر است در این مکتب عواملی همچون: اهمیت و تقدم زیبا جلوه گر شدن نغمات و اولویت احساسات و عواطف در بیان اثر هنری، رسیدن به بیان شخصی در هنر و همچنین خلق فضاسازی، خیال پردازی و فانتزی ها در موسیقی ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار است. البته باید در نظر داشت برخی موارد بالا همچون بیان شخصی و نقش احساسات نخست ریشه هایی در مکتب ‌وزیری داشت.
در بخش بعدی سخنران نشست به سبک شناسی آواز پرداخت و ضمن اشاره به مدل کلی نظام سه گانه مکاتب موسیقی در ایران اشاره داشت که در بحث آواز نیز همین سه مکتب کاربرد دارد و با نشان دادن اسلایدهای بعدی به تشریح آنها پرداخت و در ادامه افزود: مطابق اسلاید نشان داده شده سه دایره وجود دارد که در بالا دو دایره در کنار هم هستند که اولی نشان دهنده مکتب خاندان فراهانی و دومی مکتب وزیری و دایره سومی در پایین این دو مشخص کننده مکتب صباست. نکته مهمی که وجود دارد این است که این سه دایره از یکدیگر جدا نیستند و بین هر کدام یک محدوده طیفی مشترکی وجود دارد که لحاظ داشتن این محدوده طیفی در بحث سبک شناسی بسیار مهم است.
وی ادامه داد: با در نظر گرفتن این سه دایره، در دایره اول (خاندان فراهانی) خوانندگانی مانند: سید حسین طاهرزاده، قمرالملوک وزیری، ظلی، اقبال آذر و امثالهم و در دایره دوم: عبدالعلی وزیری، غلامحسین بنان و روح انگیز و در دایره سوم: تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، قوامی، شهیدی، گلپایگانی، شجریان، ایرج، گلچین، شاگردان تاج و … انتخاب شده اند.
کارشناس خانه موسیقی اظهار داشت: همچنین برای دقت بیشتر در این بحث به چینش این خوانندگان در یک دایره باید توجه نمود که نزدیکی و دوری هر کدام به دو دایره دیگر نوع سبک او را تا حدی در این طبقه بندی سه گانه مشخص می نماید. نکته آخری هم که باید در نظر داشت در شهر اصفهان نیز از قدیم جریان سنّت گرایی وجود داشته که در دایره اول با قرار دادن نام “میرزا علی قاری” این مساله را هم مشخص کردیم.
مهرشاد متین فر در بخش پایانی صحبت خود اشاره ای به مکتب وزیری در آواز نمود و در این مورد چنین بیان داشت که در مکتب وزیری هنرمندانی مانند عبدالعلی وزیری، بنان و روح انگیز را در نظر گرفتیم که در میان آنها عبدالعلی وزیری را به عنوان شاخص این مکتب در نظر گرفتیم. عبدالعلی پسرعموی کلنل بود و وی از آغاز تحت آموزش کلنل قرار گرفته بود و از این رو عبدالعلی وزیری کاملا تربیت شده نگاه و بینش علینقی وزیری در موسیقی ایرانی بود.
آواز و تصنیف خواندن در این مکتب نسبت به شیوه سنتی، دچار تغییرات و تحولات بسیاری شد که از جمله باید به اهمیت محدوده های صدایی خوانندگان (به خصوص محدوده صدایی بم) و رواج صداسازی و ورود ویبراسیون و گلیساندو به آواز ایرانی اشاره کرد.
وی تصریح کرد: همچنین در تصنیف خواندن در شیوه جدید از آن فرم تقطیعی و خشک به خوانشی نرم و لطیف تبدیل شد و خوانندگان در انتقال مفهوم شعر به هر کلمه ای بار تصویری و مفهومی میدادند و در تصنیف ها از ریتم های مختلفی استفاده می شد. موارد ذکر شده بعدها در کار برخی از خواننده های مکتب صبا همچون: گلپایگانی، شهیدی، گلچین، شجریان و … ادامه یافت.
پس از پایان سخنرانی نشست، نوبت به اجرای موسیقی توسط آقایان: مسعود زارعی (آواز) و ناصر زارعی (نی) رسید و آنها نیز بخش هایی مرتبط با موضوع جلسه را اجرا کردند.
پایان بخش نشست شانزدهم خانه موسیقی، پرسش و پاسخ بود که در آغاز آن استاد منصور اعظمی کیا مطالبی را پیرامون بحث مکاتب آوازی عنوان کرد.
همچنین در این نشست برای آشنایی هر چه بیشتر شرکت کنندگان با مقوله سبک شناسی آواز، نمونه آوازهایی از خوانندگان مکاتب سه گانه، پخش گردید و پیرامون آنها تحلیل و صحبت شد.
قابل ذکر است نشست دوم سبک شناسی آواز در روز جمعه سوم آبان برگزار می شود و برنامه های خانه موسیقی تا پایان آبان ماه به شرح زیر خواهد بود.
جمعه ۲۶ مهر نشست ششم موسیقی فیلم (بررسی آثار نینو روتا)، نشست نهم موسیقی زورخانه جمعه ۱۰ آبان ماه،نشست نخست موسیقی گفتآوا جمعه ۱۷ آبان (با حضور علیرضا مرتضوی، نوازنده سنتور)، نشست هفتم موسیقی فیلم جمعه ۲۴ آبان ماه ونشست هشتم موسیقی شاهنامه خوانی یکشنبه ۲۶ آبان ماه.