به گزارش سرمایه گستران و به نقل از روابط عمومی شرکت آب منطقه ای اصفهان ، دکتر بابک ابراهیمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در پاسخ به این سوال که چرا با وجود بهره برداری از تونل کوهرنگ یک و ۲، چشمه لنگان و خدنگستان همچنان حوضه آبریز زاینده رود با بحران آب روبه رو است؟ اظهار کرد: به رغم انتقال بین حوضه ای متناسب با تامین آب، مصارف جدید تعریف شده است، به بیان ساده تر همسو با روند تامین آب، مصرف آب نیز در حوضه وجود داشته است.
وی افزود: میانگین انتقال آب از کوهرنگ یک؛ ۲۹۳ میلیون مترمکعب، کوهرنگ دو؛ ۲۲۴ میلیون مترمکعب و چشمه لنگان و خدنگستان نیز ۱۳۰ میلیون مترمکعب در سال است؛ مجموع این انتقال های بین حوضه ای ۶۴۷ میلیون مترمکعب در سال برآورد می شود؛ این میزان انتقال آب به صورت میانگین برای یک سال با بارش های نرمال است و می تواند متناسب با وضعیت بارش هر سال تغییر کند.
ابراهیمی ادامه داد: اگر پروژه تونل و سد کوهرنگ سه نیز به بهره برداری برسد ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب به حوضه آبریز زاینده رود می توان انتقال داد، بهشت آباد نیز از نظر هزینه، پروژه سنگین و گرانی است اما جزو تنها گزینه‌های تامین آب حوضه است و بر اساس تابلو منابع و مصارف این طرح مجوز انتقال حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب در سال را خواهد داشت.
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای استان اصفهان با بیان اینکه طرح‌های دیگری نیز برای انتقال آب قابل تعریف است، اضافه کرد: وزارت نیرو مدتی پیش طی ابلاغیه ای به استان ها میزان مصرف و آب قابل برنامه ریزی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی حوضه های آبریز کشور را تعیین کرد که براساس آن ماکزیمم ( بیشینه) برداشت آب بین حوضه ای برای هر منطقه مشخص شده و استان‌ها بیش از آن حق برداشت نخواهند داشت.
تغییرات اقلیمی تنها دلیل خشک شدن زاینده رود نیست
وی با اشاره به انواع خشکسالی های آب و هوایی، هیدرولوژیک، زراعتی و اجتماعی- اقتصادی، دلایل خشکسالی در حوضه های آبریز کشور را خشکسالی اجتماعی- اقتصادی دانست و افزود: وقتی رودخانه خشک می شود ساده ترین جمله این است که می گوییم دچار خشکسالی شده ایم؛ گرچه براساس آمار و اطلاعات موجود در حوضه آبریز زاینده رود و به ویژه در بالادست آن اثرات گرمایش زمین مشاهده می شود. از جمله تغییر الگوی بارشی از برف به باران و تغییر زمان بارش‌ها از زمستان به بهار اما این تغییرات به تنهایی در خشکسالی‌های منجر به خشکی رودخانه زاینده رود موثر نبوده است.
ابراهیمی اظهار کرد: یکی از اقدامات شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود پس از تشکیل، تدقیق برداشت‌های موجود در این حوضه آبریز بود زیرا اگر آمار و اطلاعات دقیقی در دسترس نباشد نمی توان برنامه ریزی موثری نیز داشت. براین اساس وزارت نیرو مشاوری را انتخاب کرد تا برداشت‌های بالادست و پایین دست سد زاینده رود تا روستای چم طاق (کمی بالاتر از تصفیه خانه آب باباشیخعلی) را بررسی و میزان اراضی کشاورزی و برداشت آب در این مناطق را مشخص کند. (مناطق آبی رنگ در نقشه زیر)
وی افزود: سال ۱۳۹۴ در نقشه برداری اولیه مشخص شد در بالادست سد زاینده رود در اصفهان ۶۴ هزار هکتار و در چهارمحال و بختیاری نیز ۱۱ هزار هکتار اراضی کشاورزی وجود دارد؛ یعنی حدود ۷۵ هزار هکتار در بالادست سد زاینده رود در سال ۱۳۹۴ اراضی کشاورزی وجود داشت. همچنین در پایین دست “حدفاصل سد زاینده رود و سد چم آسمان” در چهارمحال و بختیاری ۱۶ هزار هکتار و در اصفهان هفت هزار هکتار زمین کشاورزی شناسایی شده بود.
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای گفت: سال ۱۳۹۴ خشکسالی بود و همان سال پس از بررسی این منطقه اعلام شد طرح‌های جدیدی نیز وجود دارد که به بهره برداری نرسیده است و در صورت بهره برداری آن طرح‌ها آمار اراضی کشاورزی و میزان برداشت آب افزایش خواهد یافت. برخی طرح ها مانند بن– بروجن نیز وجود دارد که اگر به بهره برداری برسد منجر به بارگذاری بیشتری در حوضه خواهد شد.
ابراهیمی یادآور شد: وزارت نیرو بارگذاری در این حوضه را ممنوع اعلام کرده و در ابتدا مقرر بود طرح هایی که کمتر از ۵۰ درصد پیشرفت داشته، به بهره برداری نرسند.
افزایش اراضی کشاورزی بالادست به رغم ممنوعیت بارگذاری
وی افزود: نگاه کلی این بود که فشار مضاعف بر منابع آب حوضه وارد نشود، با وجود این آمار و اعدادی که وزارت نیرو در خصوص مصارف بخش کشاورزی استان‌های چهارمحال بختیاری و اصفهان در حوضه ارائه کرد، نشان از روند رو به رشد مصارف در بالادست دارد.
ابراهیمی گفت: براساس بررسی های جدید مجموع عرصه های کشاورزی در استان اصفهان حدود ۶۲ هزار هکتار در بالادست سد زاینده رود و هشت هزار هکتار بین سد زاینده رود تا سد چم آسمان است.
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای استان اصفهان ادامه داد: در استان چهارمحال و بختیاری نیز سطح اراضی کشاورزی در بالادست سد زاینده رود به ۱۵ هزار هکتار و در پایین دست بین سد تا چم آسمان نیز به ۲۷ هزار هکتار رسیده است.
وی تصریح کرد: این آمار جدید نشان می دهد که به رغم ممنوعیت بارگذاری در حوضه و کنترل بارگذاری ها در استان اصفهان، میزان اراضی زیرکشت در دیگر بخش‌های حوضه افزایش قابل توجهی داشته است.
برداشت ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب از سرشاخه‌های زاینده رود برای اراضی جدید
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای استان اصفهان خاطرنشان کرد: براساس آمار جدید وزارت نیرو، اراضی کشاورزی در بالادست حوضه آبریز زاینده رود در طول چهار دهه گذشته به ۱۱۳ هزار هکتار افزایش یافته است؛ این سطح اراضی کشاورزی به طور کاملا تقریبی به حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد که در محدوده سرشاخه های حوضه سد زاینده رود تا حدود سد چم آسمان برداشت می شود.
ابراهیمی افزود: بدیهی است تامین آب این اراضی به وسیله برداشت از آب‌های زیرزمینی، چاه‌های حریمی یا پمپاژ مستقیم از آب رودخانه است که با توجه به اندرکنش آب‌های زیرزمینی و سطحی در نهایت خشکی رودخانه را به دنبال داشته است.
وی افزود: سطح اراضی کشاورزی بالادست سد زاینده رود در سال ۱۳۶۰ را برای مقایسه با شرایط کنونی بررسی کردیم؛ ۳۸ سال پیش کل زمین‌های کشاورزی این محدوده در استان اصفهان ۳۰ هزار هکتار و بسیاری از آنها کشت دیم بوده است. در استان چهارمحال و بختیاری نیز با وجود درختکاری های بن و سامان حدود دو سه هزار هکتار اراضی کشاورزی وجود داشته است.
ابراهیمی با بیان اینکه در این مدت اراضی کشاورزی از حدود ۳۵ هزار هکتار به ۱۱۳ هزار هکتار در بالادست حوضه آبریز زاینده رود رسیده است، اظهار کرد: هم سو با افزایش مصارف آب در بخش کشاورزی سراب حوضه، روند رو به رشد مصارف آب شرب را نیز داشته ایم به طوری که میزان مصارف بخش شرب در حوضه امروز به مرز ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال رسیده است.
وی اضافه کرد: بخش زیادی از منابع آبی حوضه و یا آب‌های انتقال یافته به حوضه برای تامین بخش شرب و کشاورزی جدید بالادست شده و البته کمتر از ۷۰ میلیون مترمکعب آب سطحی نیز به مصارف صنایع مختلف مانند فولاد، ذوب آهن، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و … اختصاص یافته است.
ابراهیمی ادامه داد: در طول ۳۰ سال گذشته به مرور زمان، آب مورد نیاز بخش های میانی و پایاب حوضه به مصارف جدید اختصاص و منابع آب پایین دست حوضه، کاهش یافته است. در این شرایط کشاورز پایین دست به دلیل کاهش آب در دسترس سطحی رودخانه به برداشت از منابع آب زیرزمینی روی آورده است.
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای استان اصفهان با بیان اینکه همسو با اجرای طرح‌های تامین آب در حوضه زاینده رود، توجه کافی به مدیریت تقاضای آب ضروری است، خاطر نشان کرد: منابع آب جدیدی که با وجود مشکلات بی شمار اجتماعی برای حوضه تعریف می شود با برنامه ریزی دقیق فقط برای تامین نیاز شرب و صنایع کم آب‌بَر اختصاص می‌یابد.
سیاست‌های اشتباه به نابودی اکوسیستم‌ها و جوامع پایین دست منجر می‌شود
ابراهیمی با تاکید براینکه برای تصمیم گیری، شفاف سازی در حوضه آبریز زاینده رود باید دقیق و منطبق بر اصول مدیریت به هم پیوسته در حوضه های آبی باشد، گفت: مرز حوضه های آبی مستقل از مرزهای سیاسی است و در حوضه زاینده رود نیز شاهد هستیم که مرز حوضه از مرز سیاسی بین دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تبعیت نمی کند؛ براین اساس هر قدر توسعه در پشت مرز سیاسی دو استان تعریف شود در نهایت به کاهش هرچه بیشتر آورد و ذخیره سد زاینده رود و همینطور کاهش جریان آب رودخانه در پایین دست و بی آبی تالاب گاوخونی منجر می‌شود.
وی در پایان تصریح کرد: اگرچه فعالیت‌های آبخوان داری و آبخیزداری و همینطور توسعه اراضی کشاورزی تاثیرات مثبتی بر جوامع محلی دارد اما نبود توجه به مصارف پائین دست در اجرای این طرح ها مانند آنچه در حوضه زاینده رود مشاهده می شود، هم سو با سیاست‌های تامین رایگان آب و برق می تواند به خروج از تعادل اکوسیستم‌های مختلف و بروز ناپایداری و نابودی جوامع پائین دست منجر شود.
