به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران از کردستان، حاشیه‌نشینی در شهر سنندج همچون بسیاری دیگر از شهرهای کشور به معضلی جدی تبدیل شده و فقر، بیکاری، نبود زیرساخت‌های شهری، ناکافی بودن خدمات عمومی و افزایش روز افزون آسیب‌های اجتماعی، زندگی ساکنان این مناطق را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.
افزایش جمعیت، مهاجرت از روستا به شهر، نبود برنامه‌ریزی شهری مناسب و کمبود زمین مناسب برای ساخت‌وساز از جمله دلایل اصلی گسترش مناطق حاشیه‌نشین در سنندج است؛ این مناطق به دلیل نبود زیرساخت‌های اولیه همچون آب، برق، گاز و سیستم فاضلاب مناسب با مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی جدی روبه‌رو هستند، همچنین نبود امکانات آموزشی، بهداشتی و تفریحی مناسب، کیفیت زندگی ساکنان این مناطق را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
امروزه حاشیه‌نشینی در سنندج، نه تنها بر کیفیت زندگی ساکنان این مناطق تأثیر منفی گذاشته است، بلکه به عنوان یک بار مالی بزرگ بر دوش شهرداری سنگینی می‌کند؛ آمارهایی که از گذشته تاکنون ارائه شده، حاکی از آن است که شهر سنندج دارای بیشترین آمار حاشیه‌نشینی در کشور است و یک چهارم جمعیت آن در نواحی حاشیه ساکن هستند.
«شیدا حیدریان» رئیس کمیسیون حاشیه شهر و نایب رئیس شورای اسلامی شهر سنندج در گفتگویی، به بررسی دلایل گسترش روزافزون مناطق حاشیه و سکونتگاه‌های غیررسمی در این شهر پرداخت و راهکارهایی را نیز برای بهبود وضعیت این مناطق ارائه کرد. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل این گفت‌وگو است.
سرمایه گستران: چه عواملی موجب گسترش روزافزون مناطق حاشیه در شهر سنندج شده است؟
حیدریان: گسترش روزافزون مناطق حاشیه‌نشین در شهر سنندج پدیده‌ای چندوجهی است که ریشه در عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیط زیستی دارد؛ بعضی از مهم‌ترین دلایل این پدیده عبارت از «عوامل اقتصادی» همچون فقر و نابرابری اقتصادی، بیکاری، گرانی زمین به دلیل افزایش تقاضا ناشی از افزایش جمعیت و دسترسی نداشتن به تسهیلات ساخت مسکن است.
همچنین «عوامل اجتماعی» از جمله مهاجرت از روستا به شهر، رشد سریع جمعیت، ضعف در برنامه‌ریزی شهری و عوامل «کالبدی و زیست محیطی» همچون کمبود زمین مناسب برای ساخت‌وساز، شیب مناسب برای ساخت و نزدیکی به شهر اصلی برای تأمین خدمات موردنیاز از دیگر عوامل افزایش روز افزون نقاط حاشیه بوده است.
سرمایه گستران: می‌توان آمار دقیقی از جمعیت ساکن این مناطق در شهر سنندج ارائه داد؟ این جمعیت چه سهمی از کل جمعیت شهر دارد؟
حیدریان: ارائه آمار دقیق از جمعیت ساکن در مناطق حاشیه‌نشین به دلیل ماهیت غیررسمی و پویا بودن این مناطق دشوار است و تنها می‌توان به آمار سرشماری سال ۹۵ اکتفا کرد که با واقعیت موجود هم‌خوانی ندارد، به عنوان مثال در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت نایسر ۳۵۰۰۰ هزار نفر برآورد شده اما امروزه تخمین زده شده است که جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ هزار نفر در آن زندگی می‌کنند.
همچنین آمار سرشماری سال ۹۵ برای ناحیه منفصل شهری ننله ۲۴۰۰ نفر و حسن‌آباد ۴۵۰۰ نفر بوده که در حال حاضر جمعیت این نواحی بسیار بیشتر از این آمار است؛ با توجه به اینکه آمار دقیق در دسترس نیست، نمی‌توان سهم دقیق این مناطق را نسبت به کل شهر تعیین کرد، مگر بر حسب سال ۹۵ که درست نیست.
سرمایه گستران: مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های ساکنان مناطق حاشیه‌نشین شهر سنندج چیست؟ این مشکلات در طول زمان تشدید شده است؟
حیدریان: ساکنان مناطق حاشیه‌نشین سنندج با طیف وسیعی از مشکلات و چالش‌ها روبه‌رو هستند که به طور مستقیم بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد، این مشکلات در طول زمان نه تنها کاهش پیدا نکرده، بلکه در بعضی موارد تشدید نیز شده است.
بعضی از مهم‌ترین این مشکلات عبارت از مشکلات زیرساختی همچون نبود سیستم لوله‌کشی آب و فاضلاب مناسب و نبود شبکه معابر کارآمد است.
رعایت نکردن اصول فنی و بهداشتی و شهرسازی، تفکیک نشدن اصولی زمین‌ها، تأمین نشدن سرانه‌های آموزشی، بهداشتی، خدماتی، ورزشی و سرانه فضای سبز، ناکارآمدی و ضعف سیستم حمل‌ونقل عمومی و ایجاد ترافیک در بیشتر ساعات روز، مدیریت نداشتن صحیح روی زباله، وجود گردوغبار به دلیل وجود معابر خاکی، نبود پوشش مناسب معابر، نداشتن شیب‌بندی مناسب و گل و لای شدن معابر در فصول بارانی نیز از دیگر مشکلات موجود در این مناطق است.
سرمایه گستران: نبود زیرساخت‌های شهری چه تأثیری بر زندگی روزمره ساکنان این مناطق گذاشته است؟
حیدریان: نبود زیرساخت‌های شهری و مشکلات بهداشتی در مناطق حاشیه‌نشین چرخه‌ای معیوب ایجاد می‌کند که منجر به افزایش محرومیت، کاهش فرصت‌ها و کاهش کیفیت زندگی ساکنان این مناطق می‌شود.
این مشکلات بر نسل‌های آینده نیز تأثیرگذار است و می‌تواند به ایجاد نسل‌های محروم و آسیب‌پذیر منجر شود.
سرمایه گستران: مناطق حاشیه به کانون بعضی آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده است؟
حیدریان: بله، متأسفانه بسیاری از مناطق حاشیه‌نشین به کانون بعضی آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده است؛ این موضوع دلایل متعددی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مواردی همچون فقر و نابرابری اشاره کرد، زیرا ساکنان این مناطق بیشتر با فقر شدید و نابرابری اجتماعی روبه‌رو هستند که موجب می‌شود به سمت فعالیت‌های خلاف قانون سوق داده شوند.
همچنین بیکاری و دسترسی نداشتن به فرصت‌های شغلی، نبود شغل مناسب و درآمد پایدار، افراد را به سمت ارتکاب جرم و بزهکاری سوق می‌دهد؛ کمبود امکانات آموزشی و بهداشتی موجب دسترسی نداشتن به آموزش باکیفیت و خدمات بهداشتی مناسب، کاهش سطح آگاهی و در نتیجه افزایش آسیب‌پذیری افراد می‌شود.
ضعف زیرساخت‌های شهری نیز همچون نبود آب آشامیدنی سالم، سیستم فاضلاب مناسب، برق و گاز موجب بروز مشکلات بهداشتی و کاهش کیفیت زندگی می‌شود و تبعیض اجتماعی و فرهنگی نیز از دیگر عواملی است که سبب نگاه منفی جامعه به ساکنان این مناطق و تبعیض علیه آن‌ها می‌شود و کاهش عزت نفس و افزایش احساس طردشدگی را در پی دارد.
سرمایه گستران: چه راهکارهایی برای کاهش آسیب‌ها در مناطق حاشیه‌نشین پیشنهاد می‌کنید؟
حیدریان: برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در این مناطق باید با در نظر گرفتن تمام ابعاد مسئله اقدام کرد؛ بعضی از این راهکارها عبارت از توسعه اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی همچون ایجاد شغل پایدار، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی است که می‌تواند به کاهش فقر و بیکاری و در نتیجه کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کند.
توسعه خدمات اجتماعی و بهداشتی نیز از عوامل مؤثر دیگر برای کاهش آسیب‌ها است، زیرا افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، فرهنگی و رفاهی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد و کاهش آسیب‌پذیری آن‌ها کمک کند.
تقویت نهادهای اجتماعی همچون تقویت خانواده، مدارس، مساجد، و سایر نهادهای اجتماعی می‌تواند به افزایش سرمایه اجتماعی و کاهش انحرافات کمک کند، همچنین بهبود امور آموزشی که با ارتقای سطح سواد و آموزش ساکنان این مناطق، از طریق ایجاد مدارس مجهز و ارائه برنامه‌های آموزشی مناسب باشد، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش فرصت‌های شغلی آن‌ها منجر شود.
توسعه مشارکت مردمی با مشارکت دادن ساکنان در تصمیم‌گیری و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای نیز به افزایش احساس مسئولیت‌پذیری و تعلق خاطر آن‌ها به محله خود کمک می‌کند، البته اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری در مناطق حاشیه‌نشین می‌تواند به بهبود وضعیت کالبدی این مناطق و افزایش ارزش افزوده آن‌ها کمک کند.
نکته مهم این است که برای موفقیت در اجرای این برنامه‌ها، همکاری و هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف اجرایی، سازمان‌های مردم‌نهاد و ساکنان مناطق حاشیه‌نشین ضروری است و ارزیابی مستمر و اصلاح برنامه‌ها بر اساس نتایج حاصل شده، می‌تواند به بهبود اثربخشی این اقدامات کمک کند.
پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در این مناطق ضروری است که با آموزش مهارت‌های زندگی، آگاهی‌بخشی در مورد خطرات آسیب‌های اجتماعی و تقویت روحیه مشارکت اجتماعی می‌توان به پیشگیری از بروز آسیب‌ها کمک کرد.
مداخله در آسیب‌های اجتماعی و شناسایی زودهنگام آسیب‌ها، ارائه خدمات مشاوره‌ای و درمانی و حمایت از افراد آسیب‌دیده می‌تواند به کاهش عواقب منفی آسیب‌ها کمک کند.
سرمایه گستران: گسترش مناطق حاشیه‌نشین چه تأثیری بر چهره شهر سنندج داشته است؟
حیدریان: گسترش مناطق حاشیه‌نشین در شهر سنندج همچون بسیاری از شهرهای دیگر، پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی متعددی دارد که بر چهره کلی شهر تأثیر گذاشته است، بعضی از مهم‌ترین این تأثیرات تغییر چهره فیزیکی شهر بوده که با گسترش بی‌رویه و نامنظم این مناطق، منجر به ایجاد بافت‌های فرسوده، رعایت نشدن اصول شهرسازی و ایجاد منظری نامناسب در شهر شده است.
افزایش مشکلات اجتماعی از دیگر پیامدهای آن است، زیرا این مناطق به دلیل تراکم جمعیت بالا، فقر، بیکاری و کمبود امکانات کانون مشکلات اجتماعی همچون جرم و جنایت، اعتیاد و طلاق هستند.
ساکنان این مناطق به دلیل کمبود امکانات رفاهی، بهداشتی و آموزشی از کیفیت زندگی پایین‌تری برخوردارند که این امر می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد، همچنین گسترش حاشیه‌نشینی موجب افزایش شکاف میان مناطق برخوردار و محروم شهر می‌شود و نابرابری‌های اجتماعی را تشدید می‌کند.
سرمایه گستران: مناطق حاشیه و سکونتگاه‌های غیررسمی بار مالی بر دوش شهرداری و سایر نهادها محسوب می‌شود؟
حیدریان: بله، مناطق حاشیه‌نشین یک بار مالی سنگین بر دوش شهرداری و سایر نهادها محسوب می‌شود، زیرا نیاز به خدمات بیشتر دارد؛ این مناطق به دلیل جمعیت بالا و محرومیت نیازمند خدمات بیشتری از جمله آب، برق، گاز، حمل‌ونقل عمومی، آموزش و بهداشت هستند که تأمین این خدمات هزینه‌های زیادی را برای شهرداری و دولت در پی دارد.
هزینه‌های بازآفرینی نیز بالا است زیرا بازآفرینی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد در این مناطق نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفتی است؛ افزایش هزینه‌های اجتماعی از جمله افزایش جرم و جنایت، اعتیاد و سایر مشکلات اجتماعی در این مناطق نیز هزینه‌های زیادی را برای مقابله با این معضلات به دولت تحمیل می‌کند.
سرمایه گستران: چه اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدتی می‌توان برای بهبود وضعیت مناطق حاشیه‌نشین و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان انجام داد؟
حیدریان: مشکل حاشیه‌نشینی در سنندج چالشی پیچیده و چندوجهی است که نیازمند رویکردی جامع و ترکیبی از اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت است، از جمله اقدامات کوتاه‌مدتی که پیشنهاد می‌شود تأمین زیرساخت‌های اولیه همچون آب آشامیدنی سالم، برق، گاز، سیستم دفع فاضلاب و راه‌های دسترسی مناسب است.
بهبود بهداشت و درمان نیز از دیگر اقدامات مهم است، زیرا ارائه خدمات بهداشتی و درمانی رایگان یا با هزینه کم در این مناطق از جمله ایجاد مراکز بهداشتی کوچک و سیار می‌تواند به ارتقای سطح سلامت ساکنان کمک کند.
تأمین مسکن اضطراری برای خانواده‌هایی که در شرایط بسیار نامناسب زندگی می‌کنند نیز اقدام خوب دیگری است که در کوتاه مدت می‌توان آن را انجام داد زیرا تأمین مسکن موقت یا ایجاد امکانات اسکان موقت می‌تواند تا زمان اجرای برنامه‌های بلندمدت، شرایط زندگی آن‌ها را بهبود ببخشد.
اجرای طرح‌های اشتغال‌زایی کوچک‌مقیاس و فصلی می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی ساکنان و کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کند، همچنین ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای کوتاه‌مدت به ساکنان این مناطق می‌تواند به افزایش توانایی‌های آن‌ها در بازار کار و بهبود وضعیت اقتصادی آن‌ها بینجامد.
حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی همچون برگزاری برنامه‌های فرهنگی، هنری و ورزشی در این مناطق می‌تواند به تقویت روحیه نشاط و امید در بین ساکنان و کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز کمک کند.
از جمله اقدامات بلندمدتی که پیشنهاد می‌شود توسعه زیرساخت‌های شهری است؛ در بلندمدت نیز باید به توسعه زیرساخت‌های شهری در مناطق حاشیه‌نشین از جمله ساخت مدارس، مراکز بهداشتی، کتابخانه‌ها، پارک‌ها و فضاهای سبز توجه شود.
توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی و ایجاد دسترسی آسان به مراکز شهری نیز می‌تواند به کاهش مشکلات رفت و آمد ساکنان این مناطق کمک کند.
سرمایه گستران: شهرداری چه اقداماتی برای تأمین زیرساخت‌های شهری در مناطق حاشیه‌نشین انجام داده است؟ برنامه‌ای برای ارائه خدمات برابر به ساکنان این مناطق در مقایسه با دیگر مناطق شهر وجود دارد؟
حیدریان: شهرداری بودجه مجزایی ندارد و تنها متولی شهر هم نیست، هرچند جنبه دفاعی نسبت به این قضیه ندارم، اما اگر قرار است قضاوت کنیم باید بر مبنای واقعیت باشد؛ بودجه شهرداری بر مبنای عوارضی است که از مردم دریافت و آن را صرف ایجاد زیرساخت‌ها، پارک‌ها و فضای سبز، آسفالت معابر و سایر کارهای عمرانی همچون روگذر و زیرگذر می‌کند.
ما در نایسر هیچ درآمدی نداریم، زیرا به صورت غیررسمی شکل گرفته است و ضعف در خدمات‌دهی سایر ادارات و کوتاهی در وظایف آن‌ها بسیار دیده می‌شود و حتی خود مردم منطقه نیز که زمین‌های خود را فروختند موجب شکل‌گیری نایسر امروزی و مشکلات آن هستند.
ما خانه‌هایی را در نایسر داریم که خارج از محدوده هستند و هیچ‌گونه امکاناتی به آن‌ها اختصاص نیافته است، یا مدرسه را در نقطه‌ای احداث کرده‌اند که اصلاً مناسب نیست و توجیه آموزشی ندارد.
کارهایی که تاکنون در این مناطق صورت گرفته همچون یک مُسکن موقتی و ناکافی بوده است. ما برای مناطق حاشیه همچون نایسر نیازمند یک طرح جامع هستیم که تمام متولیان مدیریت شهری را باید درگیر کند و وظایفی برای آن‌ها تعیین شود تا در قبال این وظایف، بودجه خارج از استانی و ملی به آن اختصاص یابد، اگرچه که مشکل حاشیه نشینی فقط مربوط به شهر سنندج نیست اما شاید در سنندج چشمگیرتر و شدیدتر است.
می‌توان گفت که حاشیه شهرها نمود فقر شهری هستند و مصداق واقعی فقر و محرومیت شهری را در این مناطق می‌توان دید.
گفت‌وگو از ویدا باغبانی
منبع خبر : ایمنا
