«زاینده‌رود» در آستانه فروپاشی اکولوژیک/حیات اقتصادی، اجتماعی و امنیتی منطقه در خطر است

خبرآنلاین اصفهان – عاطفه علیان: بر اساس گزارش رسمی منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان، حجم فعلی سد زاینده‌رود به ۳۷۱ میلیون مترمکعب رسیده است؛ معادل تنها ۳۱ درصد ظرفیت مخزن و کاهش ۶۲ درصدی نسبت به نُرم بلندمدت. این داده، بیش از آنکه عددی فنی باشد، بیانگر ورود کامل زاینده‌رود به وضعیت اضطرار آبی است.

افزایش موقت خروجی سد در روزهای اخیر تنها با هدف تأمین جزئی نیاز باغات و شبکه‌های آبیاری انجام گرفته و از حیث پایداری، تأثیر ساختاری نخواهد داشت. مسیر عبور آب تا شهر اصفهان صرفاً یک جریان مقطعی است و به معنای احیای رودخانه تلقی نمی‌شود.

کاهش ۴۰ درصدی میانگین بارش استان اصفهان در سال آبی جاری

میانگین بارش استان اصفهان از مهرماه ۱۴۰۳ تا تیرماه امسال ۱۱۶ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به میانگین درازمدت، ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد. در مناطق مرکزی، شرقی و جنوبی استان، این کاهش به ۶۰ تا ۷۰ درصد نیز رسیده است. این وضعیت، استان را عملاً در وضعیت «خشکسالی بسیار شدید» یا Extreme Drought قرار داده و بر اساس شاخص‌های هواشناسی و هیدرولوژیکی، در تمامی پهنه‌های زیستی و کاربری، شرایط بحرانی ایجاد کرده است.

 احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، ضمن هشدار نسبت به روند گرم‌تر شدن ایران، اعلام کرده است: اگر روند فعلی انتشار گازهای گلخانه‌ای و عدم مداخله ساختاری ادامه یابد، کشور ممکن است تا ۸ درجه سلسیوس افزایش دما را در دهه‌های آتی تجربه کند.

وی با اشاره به داده‌های گذشته‌نگر، بیان کرده است: طی ۵۰ سال گذشته، دمای متوسط ایران بیش از ۲ درجه افزایش یافته، در حالی‌که میانگین جهانی تنها ۱.۵ درجه بوده است. پیامدهای این تغییرات به شکل حذف بهار، کش‌دار شدن تابستان‌ها، کوتاه شدن زمستان‌ها، و افزایش طول و شدت موج‌های گرمایی نمایان شده است. این الگوها از منطقه فلات مرکزی آغاز شده و پایداری زیستی بسیاری از شهرها را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند.

 تهدیدات آینده: غیرقابل‌سکونت شدن حوضه مرکزی ایران

براساس پیش‌بینی‌های اقلیمی و طبق گفته‌های احد وظیفه، در صورت تداوم روند فعلی، مناطق حاشیه کویر مرکزی شامل اصفهان در آینده‌ای نه‌چندان دور، با خطر غیرقابل‌سکونت شدن روبه‌رو خواهند شد. ترکیب افزایش دما، تبخیر شدید، کاهش نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی، و تخریب پوشش گیاهی، موجب فعال شدن کانون‌های گردوغبار، تشدید بیابان‌زایی و فرسایش اکولوژیک خواهد شد.

زاینده‌رود نه‌فقط یک رودخانه، که یک شاخص عملکرد در حکمرانی منابع طبیعی ایران است، باید توجه کنیم که تغییرات اقلیمی با مذاکره و تأخیر سازگار نیستند

شیشه‌فروش در ادامه اظهارات خود تأکید کرده که وزارت نیرو می‌بایست به‌صورت فوری اقدام به استقرار مدیریت حوضه آبریز زاینده‌رود در داخل استان اصفهان کند. جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز، برخورد قانونی با متخلفان، تأمین اعتبار طرح‌های احیای تالاب گاوخونی، و اجرای حقابه‌های زیست‌محیطی و کشاورزی، نیازمند ساختاری فرادستگاهی، غیرسیاسی و فنی است.

او همچنین با هشدار نسبت به وقوع حوادث انسانی، خواستار پرهیز گردشگران از ورود به بستر رودخانه شده و اعلام داشته که بستر متغیر، جریان سرد و گردابی، و دیواره‌های لغزنده کانال‌ها می‌توانند تهدیدی جدی برای جان مردم باشند.

 اصلاح مصرف به جای حذف تولید؛ نگاه متوازن به کشاورزی

یکی از نقاط کانونی در مدیریت منابع آب، نحوه مواجهه با بخش کشاورزی است. اگرچه این بخش بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب است، اما حذف آن راهکار پایداری نیست. در عوض، افزایش بهره‌وری آبی، ارتقاء فناوری‌های آبیاری، و بازنگری در الگوی کشت می‌تواند میزان مصرف را کاهش دهد، بدون آن‌که اقتصاد روستایی یا امنیت غذایی را قربانی کند. این نگاه علمی جایگزین تقابل سیاسی میان کشاورزی و شرب است.

زاینده‌رود نه‌فقط یک رودخانه، که یک شاخص عملکرد در حکمرانی منابع طبیعی ایران است. افت شدید حجم سد، کاهش بی‌سابقه بارندگی، گسترش خشکسالی، و خطرات اقلیمی، هشداری فراگیر برای دولت، نهادهای حاکمیتی، و مردم است. تغییرات اقلیمی با مذاکره و تأخیر سازگار نیستند.

اگر سیاست‌گذاران، ذی‌نفعان و کارشناسان به‌جای تصمیم‌گیری‌های مقطعی، به سمت طراحی یک چارچوب بازتنظیم منابع آب در سطح حوضه‌ای، بین‌استانی و منطقه‌ای حرکت کنند، هنوز می‌توان از فروپاشی اکولوژیک مرکز ایران جلوگیری کرد.

۴۸