«زاینده‌رود» زیر تیغ «بی‌تدبیری»/چرا صدای «رودخانه» به گوش کسی نمی‌رسد؟!
خبرآنلاین اصفهان -عاطفه علیان: زاینده‌رود، قلب تپنده فلات مرکزی و میراث طبیعی ثبت شده در سال‌های اخیر به بستر خشکی تبدیل شده است و زندگی و نشاط را از مردم اصفهان گرفته است.
علی، کشاورزی ۷۰ و چند ساله اهل زیار اصفهان به بستر خشک زاینده‌رود نگاه می‌کند و می‌گوید: این همه مصاحبه کردیم، این همه فریاد زدیم، این همه اعتراض کردیم. چرا صدای این رودخانه به گوش کسی نمی‌رسد؟؛ دردآور استکه در ۶ ماه گذشته چهارنوبت ده روزه به ما آب دادند و ۱۰ روز هم قبل از عید و سرجمع تنها ۵۰ روز زاینده‌رود جریان داشت.
او ادامه می‌دهد: پنج سال پیش، هنوز با همین میزان خروجی از سد، زاینده‌رود جاری بو اما حالا، حتی با باز کردن سد، زاینده‌رود جان ندارد. از ما می‌پرسند چه تغییری رخ داده است؛ نمی‌دانم، شاید هر روز آب از جای دیگری برداشته می‌شود؛ هر لوله و تونلی که ساخته می‌شود، ما بیشتر ناامید می‌شویم.
این کشاورز اهل شرق اصفهان می‌گوید: هر روز که از خانه بیرون می‌آیم، به زمین‌های خشک و بستر بی‌آب زاینده‌رود نگاه می‌کنم و نمی‌دانم آیا روزی دوباره این رود به جریان می‌افتد؟ ،ما سال‌ها این زمین‌ها را با دست‌های خود و آب زاینده‌رود سرسبز کردیم. امیدوارم روزی جریان دائمی را به این رودخانه برمی‌گردانیم.
سوءمدیریت و افزایش برداشت‌های غیرقانونی
بررسی وضعیت زاینده‌رود نشان می‌دهد که بحران آب در این حوضه نه تنها به دلیل تغییر در ماهیت بارندگی‌ها، بلکه به دلیل سوءمدیریت و افزایش برداشت‌های غیرقانونی تشدید شده است. با وجود آنکه از سال ۱۳۹۲ بارگذاری جدید بر زاینده‌رود ممنوع اعلام شده است، اما در دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری همچنان این برداشت‌ها ادامه دارد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از وزارت نیرو و سازمان محیط زیست کشور در خواست دارد موضوع احیای رودخانه زاینده‌رود را در اولویت قرار دهند چراکه این مشکل نه تنها محیط زیست را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای جدی بر سلامت عمومی ۵ استان متاثر از خیزش ریزگردهای تالاب گاوخونی نیز خواهد داشت
آمارهای رسمی حاکی از کاهش شدید ورودی آب به سد زاینده‌رود در سال‌های اخیر است. در پایان سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۲، میزان ذخیره سد به ۲۹۲ میلیون مترمکعب رسید. ورودی آب به سد ۱۰ مترمکعب بر ثانیه است، در حالی که خروجی ۲۶ مترمکعب بر ثانیه ثبت شده است. این تناقض در میزان ورودی و خروجی و تغییر در ماهیت بارندگی‌ها نشان می‌دهد که شرایط بحرانی‌تر از گذشته شده است.
فقدان شفافیت در مدیریت منابع آب
در سال‌های پیش، زاینده‌رود حتی در دوره‌های خشکسالی، با همین میزان خروجی در اصفهان جاری بود اما در حال حاضر، زاینده‌رود از ایستگاه چم‌آسمان به پایین‌تر خشک است. دلیل اصلی این خشکی، افزایش برداشت‌های بی‌رویه، پروژه‌های انتقال آب به استان‌های همجوار و فقدان شفافیت در مدیریت منابع آب است.
در همین ارتباط، سمیرا عابدی، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه آب معتقد است که بحران زاینده‌رود نه فقط مسئله‌ای زیست‌محیطی، بلکه یک بحران اجتماعی، اقتصادی است.عابدی بر این باور است که مشکل زاینده‌رود یک مسئله چندبعدی است که فقط با رویکرد فنی و مهندسی قابل حل نیست. این رودخانه، بخشی از فرهنگ و تاریخ اصفهان و ایران است و خشک شدن آن به معنای فروپاشی یک جامعه است. بحران زاینده‌رود به دلیل نبود انسجام در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی، نادیده‌گرفتن ظرفیت‌های طبیعی، تعارض منافع بین استان‌های مختلف و عدم شفافیت در برداشت‌ها و مصرف منابع آبی به این نقطه رسیده است.
عابدی تاکید دارد که باید به زاینده‌رود به عنوان یک میراث فرهنگی نگاه کنیم. او می‌گوید: این رودخانه فقط منبع آب نیست، بلکه بخشی از هویت مردم اصفهان است. چرا با این میراث فرهنگی و طبیعی اینگونه برخورد می‌شود؟ اگر زاینده‌رود را حفظ نکنیم، نسل‌های آینده نه فقط یک منبع آب، بلکه بخشی از تاریخ و فرهنگ خود را از دست خواهند داد.
خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی باعث افزایش تولید ریزگردهای سمی
اما خشکی زاینده‌رود علاوه بر نابودی زیست بوم، به معضل جدیدی به نام ریزگردهای سمی هم تبدیل شده است. منصور شیشهفروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، بر اهمیت بازگرداندن جریان دائمی به زاینده‌رود تاکید و هشدار می‌دهد: خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی باعث افزایش تولید ریزگردهای سمی شده است.
ریزگردهای حاوی فلزات سنگین و آلاینده‌های خطرناک
وی می افزاید: این ریزگردها حاوی فلزات سنگین و آلاینده‌های خطرناک هستند که سلامت مردم اصفهان را به خطر انداخته‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد که هوای اصفهان اکنون آلوده‌تر از همیشه است و مردم حتی در خانه‌هایشان از این ریزگردها در امان نیستند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از وزارت نیرو و سازمان محیط زیست کشور در خواست دارد موضوع احیای رودخانه زاینده‌رود را در اولویت قرار دهند چراکه این مشکل نه تنها محیط زیست را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای جدی بر سلامت عمومی ۵ استان متاثر از خیزش ریزگردهای تالاب گاوخونی نیز خواهد داشت.
در بررسی‌های کارشناسانه، یکی از دلایل اصلی خشک شدن زاینده‌رود، سوء مدیریت منابع آبی و نبود شفافیت در مصرف آب اعلام شده است.
در سال‌های پیش، زاینده‌رود حتی در دوره‌های خشکسالی، با همین میزان خروجی در اصفهان جاری بود اما در حال حاضر، زاینده‌رود از ایستگاه چم‌آسمان به پایین‌تر خشک است. دلیل اصلی این خشکی، افزایش برداشت‌های بی‌رویه، پروژه‌های انتقال آب به استان‌های همجوار و فقدان شفافیت در مدیریت منابع آب است
روز نکوداشت زاینده‌رود نباید تنها یک یادآوری برای گذشته و به برگزاری گردهمایی ختم شود؛ بلکه باید نقطه آغازی برای تلاش‌های جدید در راستای احیای این رودخانه و بازگرداندن آن به جریان دائمی باشد. اگر همین امروز اقدام نکنیم، زاینده‌رود تنها در کتاب‌های تاریخ باقی خواهد ماند و ما با از دست دادن آن، تنها شاهد خالی شدن بستر رودخانه‌ای خواهیم بود که زمانی نماد زندگی بود.
علی اکبری، کارشناس منابع آب، نیز به این مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید: مدیریت نادرست منابع آبی، عدم برنامه‌ریزی پایدار و فقدان شفافیت در اعلام میزان برداشت‌ها از زاینده‌رود، باعث شده که این رودخانه به این وضعیت اسفبار برسد.
او ادامه می‌دهد: هر ساله میلیون‌ها مترمکعب آب برای مصارف مختلف صنعتی و کشاورزی برداشت می‌شود، اما هیچگونه شفافیتی در اعلام این آمارها وجود ندارد. وقتی مشخص نیست که دقیقاً چه مقدار آب و به کجا منتقل می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که زاینده‌رود نجات یابد. این عدم شفافیت، باعث شده که رودخانه‌ای که زمانی حتی در سال‌های خشکسالی جریان داشت، اکنون کاملاً خشک شود.
پروژه‌های انتقال آب به استان‌های مجاور، مهم ترین چالش زاینده رود
اکبری به پروژه‌های انتقال آب به استان‌های دیگر نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از بزرگترین چالش‌ها برای زاینده‌رود، پروژه‌های انتقال آب به استان‌های مجاور است. این پروژه‌ها اگرچه به‌ظاهر برای تأمین نیاز شرب طراحی شده‌اند، اما بدون برنامه‌ریزی‌های جامع و بدون در نظر گرفتن پیامدهای محیط‌زیستی انجام شده‌اند. ما نمی‌توانیم یک منطقه را با انتقال آب نجات دهیم و همزمان باعث نابودی رودخانه‌ای شویم که حیات بخش بزرگی از اصفهان و حتی کشور به آن وابسته است.
او معتقد است که برای عبور از این بحران، باید به راهکارهایی جامع و چندوجهی فکر کرد. اولین گام به عقیده او، تغییر نگرش نسبت به مسئله آب است. ما باید زاینده‌رود را نه فقط به عنوان یک منبع آب، بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی و طبیعی ببینیم که بخشی از هویت و تاریخ مردم اصفهان و ساکنان فلات مرکزی است. همچنین، مدیریت منابع آبی باید با شفافیت کامل انجام شود. هر گونه برداشت آب باید به صورت دقیق و شفاف گزارش شود و مردم باید بدانند که آب از کجا و به کجا می‌رود.
این کارشناس حوزه آب بر لزوم استفاده از فناوری‌های نوین و بهبود شیوه‌های کشاورزی تاکید می‌کند و می‌گوید: یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان آب در اصفهان بخش کشاورزی است. با استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان مصرف آب در این بخش را کاهش داد. کشاورزی پایدار و استفاده از روش‌های آبیاری مدرن می‌تواند تا حد زیادی به کاهش فشار بر زاینده‌رود کمک کند. همچنین، ما باید به فکر کاهش بارگذاری‌های جدید بر رودخانه باشیم و از پروژه‌های انتقال آب که بدون مطالعه محیط‌زیستی انجام می‌شوند، جلوگیری کنیم.
او در ادامه به اهمیت همکاری بین استانی اشاره کرده و تأکید می‌کند: مسئله زاینده‌رود، یک بحران منطقه‌ای است که نیازمند همکاری بین استانی و ملی است. نمی‌توان انتظار داشت که تنها یک استان مسئولیت حل این بحران را برعهده داشته باشد. استان‌های بالادست و پایین‌دست رودخانه باید به یک دید مشترک برسند و تصمیم‌گیری‌های هماهنگ و یکپارچه‌ای داشته باشند.
ما باید زاینده‌رود را نه فقط به عنوان یک منبع آب، بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی و طبیعی ببینیم که بخشی از هویت و تاریخ مردم اصفهان و ساکنان فلات مرکزی است. همچنین، مدیریت منابع آبی باید با شفافیت کامل انجام شود.
هفته پیش، روز نکوداشت زاینده‌رود را پشت سر گذاشتیم؛ رودی که نه تنها بخشی از منابع طبیعی ایران، بلکه نمادی از فرهنگ و تاریخ مردم اصفهان است. این رودخانه که زمانی به عنوان«رودخانه زاینده» یا «رودخانه زندگی‌بخش» شناخته می‌شد، اکنون به عنوان رودخانه‌ای خشک در خاطره‌ها باقی مانده است. بی‌توجهی به این میراث طبیعی ثبت شده می‌تواند پیامدهای ناگواری برای محیط‌زیست، اقتصاد و سلامت مردم داشته باشد.
بازنگری در سیاست‌های مربوط به مدیریت آب
روز «نکوداشت زاینده‌رود» باید فرصتی باشد برای بازنگری در سیاست‌های مربوط به مدیریت آب، شفافیت در مصرف منابع آبی و ارتقاء همکاری‌های منطقه‌ای برای نجات این رودخانه حیاتی. بحران زاینده‌رود، یک بحران ملی است و همه ما مسئولیم تا با تغییر رویکردها و مدیریت صحیح و مشارکت مردم، این میراث را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
اگرچه وضعیت زاینده‌رود بحرانی است، اما هنوز هم می‌توان با گردهمایی روز نکوداشت زاینده‌رود بر برنامه‌ریزی دقیق و اتخاذ رویکردهای جامع و مشارکتی، راهکاری برای احیای این رودخانه ارائه داد چراکه کلید حل بحران زاینده‌رود در حکمرانی صحیح منابع آبی، همکاری بین‌بخشی، شفافیت در مدیریت منابع آبی و استفاده از فناوری‌های نوین است.
منبع خبر : خبر آنلاین
