زنگ خطر انقراض فوک خزری در مازندران به صدا در آمد / محیط زیست در تلاش برای مهار بحران

به گزارش خبرگزار سرمایه گستران از مازندران، درحالی‌که ساحل دریای خزر این روزها با آمدوشد گردشگران پرجنب‌وجوش است، زیر پوست این آرامش ظاهری، فاجعه‌ای زیست‌محیطی در حال وقوع است. لاشه‌های فوک خزری، این پستاندار نادر و بومی دریای خزر، یکی‌یکی بر امواج بی‌قرار دریا به ساحل می‌رسند، پدیده‌ای نگران‌کننده که زنگ خطر انقراض یکی از مهم‌ترین گونه‌های دریایی ایران را به صدا درآورده است.

فوک خزری (Caspian Seal) تنها پستاندار بومی دریای خزر و کوچک‌ترین عضو خانواده فوک‌هاست که به‌دلیل جمعیت محدود و تهدیدات گسترده انسانی و طبیعی، سال‌هاست در فهرست گونه‌های در خطر انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد.

این فوک‌ها در مناطق شمالی ایران به‌ویژه سواحل استان‌های مازندران، گیلان و گلستان زیست می‌کنند و نقش مهمی در تعادل اکولوژیکی این پهنه آبی دارند اما این گونه نادر، حالا با بحرانی جدی روبه‌رو بوده، طی دو ماه نخست سال‌جاری، ۱۸ لاشه از این فوک‌ها در سواحل مازندران کشف شده است.

لاشه‌هایی که مرگ‌شان پیام روشنی دارد

روح‌الله اسماعیلی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران درباره لاشه‌های کشف‌شده در سواحل عباس‌آباد و محمودآباد گفته است: «هر دو لاشه در وضعیت پیشرفته فساد قرار داشتند. به همین دلیل امکان کالبدگشایی و تعیین دقیق علت مرگ آن‌ها فراهم نبود.»

با این حال، او از ادامه پایش سواحل با همکاری مرکز امداد و نجات فوک خزری و دامپزشکی مازندران خبر داد و افزوده بود: در صورت فراهم بودن شرایط، نمونه‌برداری‌های تخصصی انجام خواهد شد.

محمدرضا کنعانی، سرپرست اداره‌کل محیط زیست مازندران از ثبت ۱۸ مورد مرگ فوک خزری از ابتدای سال‌جاری تا دوم خرداد خبر داده و دلایل احتمالی این تلفات را چنین بر شمرده است: «آلودگی‌های نفتی و صنعتی، کاهش منابع غذایی (ماهی‌ها و سخت‌پوستان دریایی)، بیماری‌های ویروسی نظیر دیستمپر (مشابه بیماری سگ‌سانان)، گیر افتادن در تورهای ماهیگیری، برخورد با شناورها و وسایل نقلیه دریایی، تغییرات اقلیمی و کاهش سطح یخ‌های زمستانی در شمال خزر.»

به گفته این مقام مسئول بسیاری از لاشه‌ها پس از مرگ در دریا با تأخیر چندروزه توسط امواج به ساحل منتقل می‌شوند و به دلیل پیشرفت فساد، امکان کالبدشکافی علمی از دست می‌رود.

مازندران، خط مقدم حفاظت از فوک خزری

با توجه به اهمیت زیستگاهی سواحل جنوبی دریای خزر، به‌ویژه مازندران به‌عنوان مسیر مهاجرت فصلی فوک‌ها، این استان در خط مقدم حفاظت از این گونه قرار دارد، به همین منظور، برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری تدوین و از سال گذشته با مشارکت دانشگاه تربیت مدرس نور، مرکز امداد و نجات فوک خزری و اداره‌کل محیط زیست استان آغاز شده است.

پایش منظم و روزانه سواحل توسط نیروهای محلی و کارشناسان محیط زیست، ثبت دقیق لاشه‌ها و هماهنگی فوری با دامپزشکی جهت کالبدگشایی، تجهیز سه مرکز امداد و نجات فوک در بهشهر، بابلسر و تنکابن، تشکیل کمیته مشورتی استانی با حضور متخصصان و نهادهای مردمی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی برای نیروهای اجرایی، تقویت گشت‌های دریایی مشترک با نهادهای مستقر در دریا، همکاری با کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر کنوانسیون تهران برای پایش مشترک و تدوین پروتکل‌های حفاظتی از مهم‌ترین اقدامات اجرایی این برنامه است.

مرگ فوک خزری تنها یک فاجعه جانوری نیست، بلکه نمادی از وضعیت نگران‌کننده اکوسیستم دریای خزر است، کاهش منابع غذایی، آلودگی‌های نفتی و افزایش تردد دریایی، تنها بخشی از فشارهایی است که بر این پهنه آبی وارد می‌شود، اگر امروز نتوانیم برای نجات فوک خزری کاری کنیم، فردا ممکن است گونه‌های دیگر نیز با سرنوشت مشابه روبه‌رو شوند.

به گزارش سرمایه گستران، نجات فوک خزری، نیازمند اقدام فوری و همگانی حفاظت از فوک خزری فقط وظیفه محیط زیست یا چند نهاد دولتی نیست، این مسئله یک تعهد ملی و حتی مسئولیتی بین‌المللی است، اکنون زمان آن فرارسیده که ضمن افزایش آگاهی عمومی و مشارکت جوامع محلی، همکاری‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای حفظ زیست‌بوم خزر تقویت شود.

دریای خزر با تمام ظرفیت‌های طبیعی و اقتصادی‌اش، بدون حفاظت، آینده‌ای ندارد و فوک خزری، صدای خاموش همین آینده نگران‌کننده است.