طوقبندان و دسته‌چوبی، آئین کهن عزاداری گلستانی‌ها / ترکمن‌ها «عاشرآی» در سوگ هستند

به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران از گلستان، در ایام ماه محرم و صفر استان گلستان همچون سراسر ایران اسلامی حال و هوای دیگری دارد، تکیه‌ها برپاشده و در شب‌های محرم گلستانی‌ها برای سیدالشهدا (ع) عزاداری می‌کنند، اما با توجه به گذر زمان از دیرباز تاکنون نوع عزاداری بر اساس سنت و رسوم قدیم، هنوز در بین مردم استان گلستان زنده مانده است و هرساله هم دسته دسته جوانان به این سبک عزاداری اضافه می‌شوند.

نصب طوق بر تکایای محلات قدیمی شهر گرگان یکی از آداب و رسوم کهن سرزمین استرآباد است، روال تاریخی آئین‌های محرم یا عاشورایی در شهر گرگان، از اوایل محرم تا اواخر ماه صفر است، به این صورت که مدت ۱۰ روز قبل از آغاز ماه محرم متولیان تکیه‌ها، با غبارروبی از این مکان‌ها و سیاه‌پوش کردن تکایا، آن‌ها را برای فرا رسیدن ماه محرم آماده می‌کنند، فعالیت رسمی تکایا از شب اول محرم آغاز می‌شود و تا دوازدهم همین ماه عزاداری‌ها ادامه دارد.

طوق‌بندان، آئین محرم گرگانی‌ها

یکی از آئین‌های اصلی مردم شهر گرگان، طوق‌بندان یا پاطوقی است که از دو بخش طوق شوران و طوق‌بندان تشکیل می‌شود، طوق‌ها، عَلَم‌های یک شاخه عمودی هستند که از قطعات مختلفی نظیر چوب پنج متری و یک سری قطعات برنجی و فلزی که آیات مختلف روی آن حکاکی شده است.

هریک از محلات در شب قبل از طوق‌بندان دسته‌روی می‌کنند و در هر شبی که مسئولان هیئت‌های آن محله اقدام به راه‌اندازی دسته سینه‌زنی به محلات دیگر می‌کنند، فردای آن روز عصر، اهالی همان محل از پیر و جوان دورهم جمع شده و قطعات طوق را که متشکل از چوب (دسته)، پارچه و قطعه‌های فلزی و قپه است، در یک مجمع یا سینی می‌گذارند و بالای دست قرار می‌دهند و به صورت دسته و ذکر نوحه و مصیبت و صلوات به محلی که باید این وسیله سنگین چوبی و فلزی نصب شود، حرکت می‌کنند، در این بین تعدادی از اهالی که نذوراتی دارند نیز در این روز آن را ادا می‌کنند.

نخستین روز برای نصب طوق محلات گرگان را روز چهارم محرم است که در محله‌های واقع در بافت تاریخی گرگان، بسته می‌شود، در هر محله معمولاً طوق‌ها در بزرگترین مسجد محله قطعات آن بسته می‌شود.

این طوق ها پس از بسته شدن و انجام مراسم خاصی دور میدان دور داده شده و در جداره تکیه تا روز ۲۸ صفر که گرگانی‌ها به آن چهل و هشتم می‌گویند نصب خواهد بود. در ۲۸ صفر طوق ها به پایین آورده می‌شود و اجزای آن را از هم جدا می‌کنند تا محرم سال آینده در مکان‌های خاص خودش نگهداری می‌شود.

چهل‌منبر یا پامنبری

«چهل‌منبر» یا «پامنبری» یکی دیگر از رسوم قدیمی عزاداری ماه محرم گرگانی‌هاست که طبق آن غروب روز تاسوعا مردم به درِ منازلی می‌روند که منبرهای عزاداری دارند و با روشن کردن شمع در پای آن‌ها برای برآورده شدن حوائج خود دعا می‌کنند، گرگانی‌ها اعتقاد دارند اگر کسی شمع روشن کند و روی چهل‌منبر بگذارد حاجتش برآورده می‌شود، این مراسم به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

«دسته چوبی» سنت شب ۱۲ محرم

شب دوازدهم ماه محرم که سومین شب شهادت امام حسین (ع) است، از بعضی محلات قدیم گرگان دسته چوبی که شبیه دسته زنجیرزنی است، به میدان شهر می‌روند، تفاوت دسته‌چوبی با زنجیر زنی این است که افراد یک چوب یا نی به طول یک متر را به طور عمودی به دست می‌گیرند و بر بالای سر می‌برند و آن را به بالا و پایین حرکت می‌دهند و با دست دیگر سینه می‌زنند و اشعار خاصی را در مسیر راه می‌خوانند.

تشکیل دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می‌شود، آن گاه با شعار مدد یا علی حرکت عزاداران به سمت محلات دیگر آغاز می‌شود، این دسته برای عزاداری در محلات و حرکت در مسیر راه، اذکار یا اشعاری دارند که آن را مدام تکرار می‌کنند.

عزاداری سیستانی‌های گلستان

در ماه محرم زنان سیستانی دست از انجام کارهایی مثل حصیربافی و صنایع دستی بر می‌دارند و بیشتر سعی دارند خود را با ذکر، تسبیح، نماز، روضه‌خوانی و برگزاری مراسم روایی یا ارده که نوعی مرثیه‌سرایی سوزناک است و شرکت در مجالس عزاداری مأنوس کنند.

رسوم ترکمن‌ها در ماه محرم

ماه محرم در میان ترکمن‌ها به عنوان «عاشرآی» معروف است و وجه تسمیه آن به خاطر وجود روز عاشورا در آن ماه است، در حقیقت عاشورای مخفف دو کلمه عاشور و آی شده، یعنی ماه عاشورا که رفته رفته به خاطر سهولت در تلفظ به صورت عاشور آی و عاشرآی درآمده است، ترکمن‌ها در این ماه با کرامت، آداب رسوم خاصی دارند که از جمله آنها گرفتن روزه، خواندن نمازهای نافله، دادن صدقه، پختن انواع نان و اطعمه محلی، دعوت از اهالی محله در مراسم ناهار، فرستادن صدقه به مساجد و خواندن دعا و قرآن به ارواح طیبه شهدای مظلوم کربلا مخصوصاً امام حسین (ع) است، در روز عاشورا اغلب ترکمن‌ها روزه می‌گیرند و بر این اعتقاد هستند که روزه گرفتن در این ماه کفالت گناهان یک سال گذشته را می‌برد.

به گزارش سرمایه گستران، با گذشت سال‌ها از واقعه کربلا، این رخداد پیوسته در زندگی مردم ایران جریان دارد و تقریباً در سنت‌ها، شعائر، مراسم و آئین‌های خاص در زندگی مردم ما تأثیر گذاشته است، گویی نمادها و اشکال بی‌زبان در این فرهنگ همچون زبانی گویا، عظمت واقعه کربلا را به فریاد در آورده‌اند.