عوامل مختلفی در بزهکاری جوانان و نوجوانان تاثیر گذار است از خانواده گرفته تا مدرسه و دوستان ،عواملی که در ادامه به برخی از مهمترین آنها پرداخته می شود :
۱- خانواده
با مطالعه و بررسی پیشینه زندگی نوجوانان بزهکار ، تاریخچه ای مبنی بر بدرفتاری شدید و سهل انگاری والدین در مورد آنها مشاهده میشود . تعداد زیادی از بزهکاران در خانواده هایی بزرگ شده اند که از محبت والدین محروم بوده اند و غالبا همان فضای خانواده ناسازگار ( کدورت و درگیری ) وجود داشته و یا اینکه میان پدر و مادر جدائی افتاده است به طور کلی ۹۱ درصد نوجوانان بزهکار از اختلافات شدید عاطفی رنج می برند . خشونت ، کمبود محبت خانوادگی و اختلالات خانوادگی این تهاجمات را ایجاد می کند کمبود محبت شخص را به انتقام جوئی هدایت می کند از طرفی محبت زیاد و غیرمنطقی یا لوس کردن و دور نگه داشتن کودک و نوجوان از دیگران سبب میشود کودک خود را در شمار آدمهای معمولی به حساب نیاورد و از همسالانش کناره گیری کند و طریقه اجتماعی زندگی کردن را نیاموزد و در نتیجه شخصیت منحرفی پیدا می کند . پدر و مادری که به علت کثرت کار تربیت کودکان خود را به دیگری می سپارند و یا بی مهر و محبت با دادن پول و یا خرید اسباب بازی ،کودک را مشغول کرده و این تصور را در کودک ایجاد می کند که اشیاء و لوازم به منزله عشق و محبت است در نتیجه، این کودک هر چه را که می بیند مایل است به دست آورد و در صورت ناکامی اقدام به سرقت مینماید .
والدین در تربیت فرزندان خود باید این اعتقاد در آنان به وجود آورند که او خود مسئول رفتار خویش است. تا زمانی کودک نسبت به مسئولیت رفتار خود آگاهی نداشته باشد و آن را نپذیرد ، هیچ برنامه ای برای تغییر رفتار او مؤثر نخواهد بود .
۲- مدرسه
بعد از خانواده مهمترین محیط تربیت ، مدرسه است در واقع مدرسه محیطی است که کودک و نوجوان مدتی از عمر خود را در آن می گذرانند . در قرن نوزدهم عقیده رایج بر این بود که با بسط آموزش و پرورش از میزان بزهکاری کاسته می شود اما در اواخر این قرن این نظریه کمرنگ شده چون علی رغم همگانی شدن آموزش و پرورش بزهکاری افزایش یافت . به نظر « فری » سوادآموزی وقوع جرم را از بین نمی برد بلکه نوع آن را تغییر می دهد .
به هر حال محیط تحصیلی در تکوین شخصیت کودک و نوجوان نقش بسزائی دارد و انتظار می رود که کودک در محیط مدرسه با ارزشها و اهداف جامعه مطابقت داده شود و در محیط مدرسه ، طرز معاشرت و زندگی اجتماعی یا همزیستی و سازگاری و احترام متقابل به دیگران و نظم و ترتیب را فرا می گیرد . متأسفانه گاهاً دیده شده که تبعیض و بی عدالتی مربیان در امور تحصیلی ، تنبیه و سرزنش بی مورد طفل و نوجوان در حضور دیگران سبب دلسردی کودک و نوجوان از ادامه تحصیل می شود .
تحقیقات متعدد نشان می دهد که اکثر بزهکاران به علت مشکلات خانوادگی ترک تحصیل کرده اند و در نتیجه پایین بودن سطح سواد علت مضاعفی بر ارتکاب جرم است از طرفی در مدارس شلوغ ، معلمان با انبوهی از دانش آموزان مواجهند ، در نتیجه برای معلمان فرصتی کم باقی می ماند تا به مشکلات و نیازهای دانش آموزان رسیدگی نمایند .
تاریخچه برخورد ملی با بزهکاری نوجوانان
در ایران قبل از اسلام بر حسب آئین زرتشت ، تفکیک میان بزهکار صغیر و کبیر وجود داشته : ولی قاضی و محکمه خاصی برای این کار نبوده و ارفاقی کلی در این خصوص توسط دین یاران اعمال میگردیده است . بعد از اسلام از آنجا که « تقریباً یک ششم قرآن مربوط به مقررات حقوقی … من جمله قصص و دیات حدود و تعزیرات است » ( علومی : رضا ، ۱۳۴۸ ، ۲۶ ) لذا در فقه اهل سنت بررسی بزهکاری صغیر در ابعادی نظیر روش استصلاح مالکی ، استحسان حنبلی ، اجماع قیاسی شافعی و رای گرائی حنبلی تبلور یافت که می توان این ابعاد را در نگرش سنتی صحیح بخاری و صحیح مسلم دنبال کرد .
سپس در دوره حاکمیت مغولان « در کتاب حبیب السیر ، مولف کتاب درباره یاسای غازانی توضیحاتی می دهد و احکامی را درباره آئین دادرسی ذکر می کند که من جمله … به هنگام رسیدگی به اتهام صغیر ، قاضی باید قبل از هر امر سن صغیر و بلوغ یا عدم بلوغ او را مورد سنجش قرار دهد و در مقام صدور حکم جانب ارفاق را درباره صغیر رعایت نماید » ( علومی ، رضا : ۱۳۴۸ ، ۲۵ ) .
در ادامه در حیطه فقه شیعی از زمان شاه عباس صفوی ، کلیه قوانین به دو دسته شرعی و عرفی تقسیم شد و به اتکای اجماع عقلی سنت در آثاری چون اصول کافی کلینی ، من لایحضر الفقیه صدوق و تذهیب و استبصار شیخ طوسی : اصولا قاضی شرع ، مابین امور مدنی و کیفری تفکیکی نمی گذارد و همچنین برای رسیدگی به صغار و کبار صالح است و برای تفکیک صغار از غیر صغار از ملاک بلوغ استفاده می کند .
پس نتیجه می گیریم که سه نکته اصلی در قانون نسبت به بزهکاران نوجوان رعایت گردیده که عبارتند از : شناخت انگیزه و عوامل و آثار فرهنگی و اجتماعی و شخصیتی و اقتصادی ، انتخاب راه مفید درمان و ایجاد سازمانهای تربیتی و قضائی و حمایت از آنها .
گردآوری : معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی شهرستان اردستان استان اصفهان
