فرشچیان در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش که مردی هنردوست بود با توجه به اشتیاق فرزند به هنر نقاشی او را به کارگاه استاد «میرزا آقا امامی» فرستاد. وی سپس در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان از استاد «عیسی بهادری» تعلیم گرفت. فرشچیان پس از پایان این دوره به اروپا رفت و چند سالی در آن جا به مطالعه و بررسی آثار نقاشان برجسته غرب همت گماشت و در نتیجه همین مطالعه ها بود که به رهیافتی تازه از هنر نقاشان با معیارهای جهانی رسید.
فرشچیان پس از بازگشت به ایران کار خود را در اداره کل هنرهای زیبای تهران آغاز کرد و پس از مدتی به مدیریت اداره هنرهای ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران برگزیده شد. در ادامه، با کار و کوشش مداوم و خلق آثاری شگفت انگیز، آوازه هنری فرشچیان در ایران و در فراسوی مرزها گسترش یافت.
فرشچیان افزون بر نقاشی، به مطالعه ادبیات و شعرهای عرفانی علاقمند است و خود نیز شعر می سراید. وی با تاثیرپذیری از ادبیات عرفانی در آثار خویش، نقاشی های شگفت انگیزی را به تصویر می کشد.
آثار فرشچیان در بیش از صدها نمایشگاه فردی و جمعی در ایران و دیگر کشورها به نمایش درآمده و با استقبال بسیار زیادی رو به رو شده است. از آثار وی می توان به «غدیر»، «ضامن آهو»، «پنجمین روز آفرینش»، «عصر عاشورا»، «کوثر» و «ستایش پروردگار» اشاره کرد.
با تاسیس «موزه فرشچیان» در مجموعه فرهنگی- تاریخی سعدآباد، سازمان میراث فرهنگی کشور بر آن شد تا فرصتی برای هنردوستان ایران و جهان فراهم آورد تا از آثار این هنرمند در یک مجموعه زیبا بازدید به عمل آورند. در این موزه بیش از ۷۰ اثر فرشچیان گردآوری شده است.
همچنین طراحی های ضریح مطهر امام حسین(ع) و امام رضا(ع) به قلم ماندگار فرشچیان صورت گرفته است که این نقوش زرین، یادمانی برجسته در تاریخ فرهنگ و هنر ایران است. این آثار را فرشچیان به صورت افتخاری انجام داده و به این توفیق، مفتخر است. وی تاکنون جایزه ها و تندیس های گوناگونی را کسب کرده است. (۱)
***ویژگی های هنرمندانه و سبک و درون مایه هنری
به طور کلی، ویژگی های نقاشی ایرانی را می توان به پنج دسته تقسیم کرد؛ دسته نخست ویژگی بینشی است که نقاش دارای سلوک عرفانی است یا زمینه فکری اش با ادبیات فارسی مانوس است. دسته دوم ویژگی مضمونی است که نقاش با ادبیات فارسی پیوندی تنگاتنگ دارد و ذهن نقاش با ذهن شاعر در پیوندی کاربردی است. همچنین، نقاش کارمایه خود را به طور کلی از منظومه های حماسی و غنایی بر می گیرد. دسته سوم ویژگی ساختاری است که روش و شیوه هنری نقاش، در اصل با طبیعت گرایی همخوان نیست و نقاشان ایرانی بر پایه سنت های تصویری پیش از اسلام و با بهره گیری از نقاشی چینی، به نظام زیبایی شناختی منسجمی دست می یابند که اصول و قواعدی خاص خود دارد. دسته چهارم ویژگی کارکردی است که نقاشی گونه ای تصویرسازی به شمار می آید اما به اعتبار ویژگی های بینشی، مضمونی و ساختاری، نیز در ارتباط با خصوصیت های فرهنگی، ذوقی و فردی سفارش دهندگان، با انواع دیگر مصورسازی در جهان متفاوت است. دسته پنجم ویژگی فنی است که در نقاشی ایرانی، آموختنّ طرز ساخت قلم موی باریک، زرکوبی، لاجورد شویی، مهره کاری کاغذ، فن اجرای بیرنگ، قلمگیری، رنگ آمیزی و پرداختکاری است که از مقدمه های ورود به جرگه مصوران و مذهّبان بود. فرشچیان در همه دسته ی بندی های ویژگی های نقاشی ایرانی، دارای خلاقیت و نوآوری است.(۲)
فرشچیان در کنار خلاقیت دارای تخیل قوی است از این رو طراحی های پُرحرکت، فضاهای مُدور و بهره گرفتن از خطوط روان را به منظور گسترش فرم های متنوع صورت داده است. همچنین بهره گرفتن از رنگ های متنوع از ویژگی های خاص آثار وی است.
فرشچیان استادانه به چهره ها و اندام های متداول و یکنواخت نقاشی سنتی جان داده است و انعکاس روحیه ها و حالت های گوناگون روانی را در سیمای نقش هایش به کمال نمایان می سازد.
درون مایه نقاشی های فرشچیان بیشتر داستان هایی برگرفته از فرهنگ و ادب والای اسلامی- ایرانی، کتاب های مقدس اسلام، مسیحیت و یهود به اضافه مضامینی است که از نهانخانه خیال ژرف اندیش وی سرچشمه گرفته اند؛ همچنین گل و گیاه و جانوران که در ترکیب بندی های خوش آب و رنگ با زمینه هایی جاندار و پُر آهنگ و فضاهایی غنی و سرشار از حالت های گویا و گوناگون تجسم می یابند.
آثار فرشچیان علاوه بر بُعد زیبایی شناختی، دارای ابعادی انسانی هستند و عواطف مختلف را به ویژه در نقش چهره ها و اندام ها، به خوبی و گویایی باز می نمایند.(۳)
***هنر نگارگری (مینیاتور)
واژه مینیاتور به معنای نگارگری از زبان فرانسه وارد فارسی شده است و ریشه آن از نگار، نگاره، نگارستان، نگارگر و نگارخانه تشکیل می شود که کلمه هایی بسیار پرمحتوا هستند. اکنون بسیاری از گالری ها به عنوان نگارخانه خود را معرفی می کنند.(۴)
مینیاتوریست، هنرمندی است که آن چه را خود می اندیشد یا می پندارد که بیننده به دیدن آن علاقه دارد، تجسم می بخشد و به هیچ وجه تابع مقررات و قوانین حاکم بر فضای نقاشی نیست. مکتب های مینیاتورهای ایرانی، از نخستین سده های پس از اسلام آغاز شده است و در ترکیب با خط عربی تداوم یافته و بهترین نسخه های قرآن کریم را هنرمندان مبتکر ایرانی نوشته اند و به تزیین و تذهیب مصحف شریف پرداخته اند.(۵)
هنر مینیاتور، یادآور فرشچیان و آثار ماندگارش در این سبک از هنر نقاشی است. در واقع فرشچیان در زمینه نقاشی ایرانی به وجود آورنده سبک و مکتب خاصی است که در عین توجه به اصالت مبانی سنتی این هنر، با ابتکار و شیوه های نو، قابلیت و کارایی نقاشی ایرانی را افزایش داده است. وی این هنر را از حالت الزامی یک پدیده متکی به شعر و ادبیات رها ساخت و رسالت و ارزشی در حد سایر هنرها در نقاشی ایرانی پدید آورد.
***نقد و بررسی
برخی معتقدند سبک نقاشی فرشچیان در راستای تاریخ نقاشی ایرانی، منحصر به فرد و جریان ساز بوده است. اگر «فردوسی»، «سعدی»، «مولوی» و «حافظ» ارکان ادبیات ایران و زبان فارسی اند؛ «کمال الدین بهزاد»، «سلطان محمد»، «رضا عباسی» و فرشچیان نیز ارکان نقاشی ایرانی اند.(۶)
نقاشی های نوآورانه فرشچیان همراه با نوعی پویایی و پر از جنب و جوش است که با تلفیقی جذاب از نقاشی سنتی و مدرن، سبک منحصر به فردی را در نقاشی پایه گذاری کرده است. بر همین اساس، به باور بیشتر صاحبنظران عرصه هنری آثار فرشچیان یک ترکیب دل انگیز از اصالت و نوآوری است.
رویکرد فرشچیان به قلمرو خیال دارای نقش بسیار اساسی است. در واقع عنصر خیال یا گونه های آن در آثار فرشچیان سیری استعلایی و نقشی بنیادین دارد. هستی شناسی خیال در آثار فرشچیان، نشانگر آن است که به نوعی خیال و تداوم مدام با عالم مثال، اساسی ترین عنصرهای خلاقیت هنری در آثار وی است.(۷)
یکی از زمینه های بررسی کارنامه هنرمندان، توجه به نگرش آن ها نسبت به مکتب های هنری برآمده از دیدگاه های گوناگون است. به نظر می رسد نگاه فرشچیان بر پایه اسناد و گفت وگوهای خود وی، همواره بر اصل «هنر برای تعالی انسان ها» تاکید دارد و نه نگاه مبتنی بر «هنر برای هنر».(۸)
