دولت یازدهم از زمان اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در دی ماه ۱۳۹۴ اعلام کرده است قصد دارد برنامه یکسان سازی ارز را اجرا کند؛ به این معنی که هیچ فاصله ای بین نرخ ارز دولتی و بازار نباشد تا به این وسیله ضمن حمایت از تولید داخلی در برابر واردات، فسادهای محتمل نیز به حداقل برسد.
با این حال و با گذشت نزدیک به ۲سال از وعده های مکرر دست اندرکاران، هنوز یکسان سازی ارز در کشور اجرا نشده است و بانک مرکزی ترجیح می دهد با یک شیب ملایم و متناسب با نرخ تورم و دیگر عوامل موثر در تعیین نرخ برابری دلار و ریال، فاصله قیمت ارز مبادله ای و آزاد را به حداقل ممکن برساند. به گزارش ایرنا،تلاش بانک مرکزی برای استقرار نظام یکسان سازی ارز در دهه های گذشته تجربه های شکست و پیروزی را توامان دارد؛ یکبار در دهه هفتاد خورشیدی که به دلایل متعددی از جمله بالا بودن بدهی های کوتاه مدت خارجی شکست سختی خورد اما با درس گرفتن از اشتباه گذشته از فرودین ۱۳۸۱ با موفقیت آن را مستقر کرد تا اینکه با اوج گیری تحریم های بین المللی و بانکی علیه کشورمان و لزوم صیانت از منابع ارزی در سال های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱، بار دیگر نظام چند نرخی به اقتصاد ایران بازگشت. نگاهی به نرخ مبادله ای دلار از ابتدای امسال تا نیمه آبان ماه امسال، نمای روشنی از حرکت نظام بانکی و اقتصاد ایران به سمت واقعی شدن نرخ ارز را نشان می دهد؛ دلار بانکی فروردین امسال را با نرخ ۳۲۴۲۰ ریال آغاز کرد و در پایان فصل بهار به ۳۲۴۹۵ ریال رسید یعنی در سه ماه تنها ۷۵ ریال افزایش داشت. با این همه در فصل تابستان به دلیل اثرگذاری متغییرهای موثر بر تعیین نرخ دلار نظیر تغییر در نرخ برابری ارزهای جهانروای دیگری چون یورو و تغییر نرخ تورم داخلی، شاهد رشد شتابان آن بودیم؛ به شکلی که قیمت آن از ۳۲۴۹۳ ریال در ابتدای تیرماه به ۳۳۵۷۰ ریال در پایان شهریور رسید یعنی اینکه در این فصل ۱۰۷۷ ریال رشد کرد. در نیمه نخست فصل پاییز بر شدت این افزایش قیمت دلار مبادله ای افزوده شد و اگرچه این فصل را با رقم ۳۳۶۰۵ ریال آغاز کرد اما در میانه آبان به ۳۵۰۵۷ ریال رسید؛ یعنی فقط در ۴۵ روز توانست ۱۴۵۲ ریال رشد کند. با این اوصاف قیمت دلار بانکی از ابتدای امسال تاکنون ۲۶۳۷ ریال رشد کرده است؛ در حالی که پارسال در همین مدت (ابتدای فروردین تا نیمه آبان) ۱۵۵۵ ریال رشد کرده بود؛ یعنی اینکه رشد امسال نرخ دلار ۴۱ درصد بیشتر از پارسال بوده است.
*وضعیت بازار ارز از آغاز امسال اگر مبنای نرخ ارز آزاد را سامانه نظارت ارز (سنا) در نظر بگیریم که میانگین موزون فروش ارزهای عمده در صرافی های مجاز سراسر کشور درج می شود، دلار در آغاز امسال (پنجم فروردین) با نرخ ۳۷۵۵۶ هزار ریال به فروش رفت که این عدد در ۱۵ آبان ماه به ۴۰۶۱۱ ریال رسید. با این اوصاف در ۳۰ هفته ای که از سال گذشته است، قیمت دلار در بازار ارز ۳۰۵۵ ریال افزایش داشته است؛ در حالی که پارسال در همین مدت ۱۴۹۶ ریال رشد داشت؛ بنابراین در مدت مورد محاسبه دلار ۷٫۵ درصد در بازار آزاد رشد کرد؛ در حالی که پارسال در این مدت فقط چهار درصد افزایش قیمت را تجربه کرده بود.
*کاهش فاصله بازار آزاد و ارز دولتی نگاهی به ارقام اعلام شده بانک مرکزی درباره مابه التفاوت نرخ ارز در بازار بین بانکی و بازار آزاد بیانگر آن است که هرچند این فاصله در فصل بهار رو به کاهش نهاد و از ۵۳۳۹ ریال در فروردین به ۵۱۵۹ ریال در اردیبهشت و ۴۹۰۲ ریال در خرداد ماه رسید اما در ماه های تیر و مرداد بار دیگر افزایش یافت و به ۵۲۱۹ ریال در ماه تیر و ۵۳۰۳ ریال در مردادماه رسید. با این حال دست اندرکاران ارزی کشور از وضعیت کنونی ابراز رضایت می کنند؛ در این پیوند اکبر کمیجانی قائم مقام بانک مرکزی, این هفته در نشستی که در دانشگاه الزهرا (س) برگزار شد، اعلام کرد: بانک مرکزی با هدف یکسان‌سازی، به کاهش تدریجی شکاف نرخ ارز رسمی با نرخ ارز بازار آزاد اقدام کرده که در اثر آن این شاخص از ۱۱۲٫۶ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۱۶٫۲ درصد در هفت ماهه امسال کاهش یافته است. با این وجود انتظار نمی رود در ماه های باقیمانده از سال نرخ دلار روند کاهشی در بازار بگیرد؛ زیرا در آذرماه تقاضای ارزی به دلیل فصل تسویه حساب شرکت های واردکننده با طرف های خارجی خود رو به افزایش می نهد که این افزایش تقاضا، بازار را تحت تاثیر قرار می دهد. هرچند که با فروکش کردن تب تقاضا، در سال های اخیر در ماه های دی و بهمن، قیمت دلار در بازار بار دیگر تعدیل می شود.
*نرخ مطلوب ارز برای بودجه سال آینده در فصل بودجه ریزی، گزینه های مختلفی برای آینده نرخ دلار و بویژه قیمت هر بشکه نفت مطرح می شود؛ زیرا وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی، این نرخ گذاری را اجتناب ناپذیر کرده است. هرچند برای قطعی شدن نظر دولت درباره نرخ تسعیر ارز و قیمت هر بشکه نفت باید تا زمان تقدیم لایحه بودجه کل کشور به مجلس منتظر ماند اما عملکرد پارسال دولت در این زمینه قابل بررسی است. نیمه آذر ماه پارسال در حالی که نرخ دلار دولتی در ۱۵ آذر ماه ۳۱۱۲۰ ریال و قیمت فروش آن در بازار آزاد ۳۸۹۴۳ ریال بود، دولت بودجه خود را بر مبنای دلار ۳۳ هزار ریالی بست؛ یعنی پیش بینی ۱۸۸۰ ریال افزایش را داشت. اکنون که قیمت دلار مبادله ای به ۳۵ هزار و ۵۷ ریال رسیده است، با توجه به تثبیت نرخ تورم در محدوده ۱۰ درصدی، باید به همان میزان نیز آن را در قیمت ارز مورد نظر دولت دخیل کرد؛ هرچند که نرخ تورم داخلی تنها عامل موثر در قیمت گذاری ارزهای عمده نیست و باید در کنار عوامل سیاسی، علل اقتصادی دیگری چون تفاضل نرخ تورم داخلی و خارجی، نرخ برابری ارزهای عمده در برابر ارزهای منطقه ای، تحولات مربوط به رشد اقتصادی ایران و تقویت ریال و منابع کشور را نیز در نظر گرفت. به گفته صمد کریمی مدیر اداره صادرات بانک مرکزی، هرگونه تغییر در نرخ برابری میان یورو و دلار بر تعیین نرخ مبادله ای دلار اثر گذار است که این مساله نیز خود از سیاست های اقتصادی بانک های مرکزی جهان، نرخ رشد اقتصادی در کشورهایی چون آمریکا و حتی تغییر نرخ بهره کلیدی در این کشور و نیز تنش ها و مباحث سیاسی در عرصه بین الملل اثر می پذیرد.
