نقش نهادهای اجتماعی در ترویج عفاف و حجاب

نهادهای اجتماعی مهمترین سازمان های اجتماعی هستند که در همه جوامع وجود داشته و خواهند داشت. این نهادها علاوه بر رفع نیازهای اساسی انسان ها، رفتار آن ها را بر اساس الگوهای اجتماعی سازمان یافته و نسبتا پایدار تعیین می کنند و به فعالیت های افراد جامعه نظم می بخشند. نهادها حد و مرز انتخاب های افراد را تعیین و محدودیت هایی را برای افراد جامعه تعیین می کنند. قیود و محدودیت هایی که آن ها تعیین می کنند موجب ساختار مند شدن رفتارها و روابط افراد می شود.

استمرار، انعطاف پذیری، انحلال ناپذیری و الزام و اجبار، از جمله ویژگی های نهادهاست. در همه جوامع بشری برآورده ساختن نیازهای اساسی جامعه، ۵ نهاد اجتماعی اولیه ایجاد شده و کارکردهای مهمی بر عهده گرفتند. این نهادها عبارتند از:

۱-خانواده: نهادهای خانوادگی و خویشاوندی یکی از فراگیرترین نهادها هستند. الگوهای خانواده ممکن است از جامعه ای به جامعه ای دیگر و یا در طی زمان در یک جامعه تغییر کند. از کارکردهای اصلی این نهاد می توان به سیستم تولید مثل و بقای بشر، مراقبت از کودکان و اجتماعی کردن آن ها، انتقال میراث های فرهنگی از نسلی به نسل دیگر و تامین اقتصادی اعضای خانواده اشاره کرد.

۲-حکومت: نهادهای حکومتی در بیشتر جوامع در چارچوب یک دولت که بر سایر نهادها و نیز همه افراد جامعه اعمال قدرت می کنند سازمان می یابد. از کارکردهای اساسی آن می توان به اعمال قدرت قانونی در سطح جامعه، نهادینه کردن هنجارها از طریق تصویب قوانین، ایجاد نظم و امنیت درونی و بیرونی، ارائه خدمات عمومی و ارتقای سطح رفاه عمومی جامعه اشاره کرد.

۳-مذهب یا دین: اگرچه در جوامع مختلف، نهادهای دینی و مذهبی متعددی وجود دارد اما بیشتر کارکرد نهادهای دینی در جوامع متفاوت، مشترک است. از جمله این کارکردها می توان به موانع اخلاقی و ارزشی، تقویت انسجام بین افراد ایجاد همبستگی در جامعه و ایجاد هویت اخلاقی اشاره کرد.

۴-نهادهای اقتصادی: همه جوامع دارای نهادهای اقتصادی هستند گرچه ممکن است ماهیت و ساختار آن با هم متفاوت باشد. کارکردهای نظام اقتصادی در رابطه با تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات است.

۵-نهادهای آموزشی: ساختار نهادهای آموزشی در طول زمان تغییر پیدا کرده است. کمک به اجتماعی شدن افراد، ایجاد تحول در جامعه از طریق انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی، آماده سازی افراد برای ایفای نقش ها و تصدی مشاغل متقابل در جامعه و انتقال میراث های فرهنگی اشاره کرد.

مشارکت نهادها در ترویج عفاف و حجاب

حجاب و عفاف پدیده مذهبی-ارزشی مهمی در تعالیم اسلامی است و توجه به زمینه های فرهنگی-اجتماعی به عنوان بستر آن بسیار شایسته و لازم می نماید که اشاعه و تعمیق آن نیازمند آموزش های بنیادین و مداوم در خانواده، مدرسه، دانشگاه و اجتماع است. بدیهی است در کنار شرایط مساعد اجتماعی ارزش تلقی کردن و الگو پذیری این فرهنگ نیازمند درونی و نهادینه شدن آن در وجود افراد است. بدون شک رسیدن به این هدف نیازمند مشارکت و توجه جدی همه نهادها و دستگاه ها به صورت مستمر و هدفمند است.

به نظر می رسد هماهنگ ساختن یک پدیده اجتماعی مانند حجاب با نظریه های جامعه شناختی مرتبط با آن و توجه به اجزای سیستم اجتماعی (نهادها، سازمان ها و ارگان ها) که در کنترل بهینه این پدیده اجتماعی نقش دارند، می تواند در وهله نخست، شناخت لازم را نسبت به سطوح مختلف خرد و کلان مسئله بیشتر سازد و در مرحله اجرای راهکارها نیز به اثربخشی و کارایی بهتر کمک کند.

مساله حجاب

از دیدگاه قرآن کریم، لباس و پوشش و چگونگی آن به ویژه به هنگام حضور در جامعه، اهمیت بسزایی دارد. لباس و پوشش زنان باید موجب حفظ حریم معنوی و پرهیز از بی بند و باری و نمایش حساسیت بر انگیز بدن باشد. در بینش اسلامی طهارت روحی و رعایت عفاف عمومی به هنگام فعالیت های اجتماعی هم بر عهده مردان و هم بر عهده زنان است و اختلاط زن و مرد را به گونه ای به این طهارت و عفاف آسیب رساند نمی پسندد. نکته قابل توجه این است که چون رعایت و عدم رعایت عفاف عمومی سود و زیانش متوجه کل جامعه است لذا تمام بهای آن را نباید زنان بپردازند، بلکه مردان نیز در این امر محدودیت هایی دارند که پایبندی به آن ها لازم و ضروری است.

در هر جامعه ای نیک و بد، زیبا و زشت، شرافتمندانه و ننگبار و به طور کلی ارزش های معلوم و معینی وجود دارد. ارزش های اجتماعی به عوامل و عناصری اطلاق می شود که اکثریت جامعه به اهمیت و اعتبار آن پی برده و به صورت واقعیت ها و اموری در آمده اند که نیازهای مادی و معنوی افراد جامعه را برآورده می ساند. به بیانی دیگر هرچیزی که برای یک نظام اجتماعی مورد نیاز، محترم و مقدس، خواستنی و مطلوب تلقی شود، جزء ارزش های آن جامعه است

این ارزش ها در دوران کودکی به کودکان آموزش داده می شود و از طریق نهاد های جامعه همچون رسانه ها، گروه های همسالان، خانواده و مدرسه، جامعه پذیر و ساماندهی می شوند و به صورت آرمان هایی در می آیند که راهنمای اندیشه ها و اعمال می شوند.

نتیجه گیری

همانطور که گفته شد هر سیستم اجتماعی برای حفظ بقای خود باید وظایفی را انجام دهد و برای این منظور باید زیر سیستم های خاصی را برای انجام وظایف و فعالیت های مختلف در راستای برآوردن نیازهای خاص سیستم ایجاد کند.

بر این اساس می توان گفت که حجاب نیز در جامعه می تواند کارکردهای مختلفی داشته باشد. ولی کارکردهای منفی آن یا به عبارتی دیگر کارکردهای بی حجابی یا بدحجابی می تواند اثرات به شدت مخرب تری بر جامعه داشته باشد. که از جمله می توان به آسیب رساندن به ارزش واقعی زن و لطمه زدن به نهاد خانواده اشاره کرد.

پیشنهادها

با تاکید راهکارهای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، مصوب شورای فرهنگی عمومی ۱۳۸۴، پیشنهادهایی در رابطه با نهادینه سازی و ترویج فرهنگ حجاب و پوشش اسلامی به وسیله نهادهای اجتماعی ارائه می شود.

وزارت بازرگانی

۱-حمایت عملی از طراحان و تولیدکنندگان پوشاک ساده و اسلامی در راستای ایجاد تنوع در الگوهای پوشش اسلامی

۲-حمایت کامل از واحدهای تولیدی پارچه های چادری

۳-حمایت همه جانبه نمایشگاه های عرضه البسه و لوازم زنانه منطبق با الگوهای ارزشی اسلامی.

۴-برگزاری نمایشگاه های لباس ملی و مذهبی به منظور ارائه الگوهای اسلامی و سالم به تولیدکننده و مصرف کننده.

وزارت علوم و تحقیقات و فناوری

۱-تدوین برنامه جامع فرهنگ عفاف و حجاب با توجه به ضرورت الگوسازی، بهینه سازی و به روز کردن الگوها در محیط های دانشگاهی.

۲-آشنا ساختن دانشجویان به ویژه دختران با توطئه ها، زمینه ها، روش های نفوذ فرهنگ غرب و تاثیر منفی آن در عفاف و حجاب.

۳-حمایت از پایان نامه های دانشجویی مرتبط با فرهنگ عفاف و حجاب

۴-حمایت از تشکل های فعال دانشگاهی به منظور انجام اقدامات مناسب در گسترش فرهنگ عفاف و حجاب

آموزش و پرورش

۱-گنجاندن موضوع عفاف و حجاب از دیدگاه آیات و روایات همراه با ضرورت و فلسفه آن برای دانش اموزان کلیه مقاطع تحصیلی.

۲-اهتمام به مثبت نگری و زیبا اندیشی در مورد فرهنگ عفاف و حجاب در تالیف کتاب های درسی

۳-معرفی و تشویق نمونه های عینی از اساتید، مربیان، نفرات اول کنکور، المپیادیها و خانواده های ایثارگران… از نظر رعایت موارد عفاف و حجاب در مدارس.

۴-در نظر گرفتن امتیازاتی برای مدیران مدارسی که رعایت حجاب کارکنان و دانش اموزان ان مناسب باشد.

سازمان تبلیغات اسلامی

۱-تولید محصولات فرهنگی، هنری، سینمایی، نمایش تجسمی، کتاب، رمان و … برای کودکان و بزرگسالان در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب.

۲-ارائه مطالب ارزشی، فرهنگی و جذاب در سالن های انتظار فرودگاه ها، راه آهن، پایانه ها، تابلوهای الکترونیکی، میادین و چهارها.

۳-برگزاری مسابقات فرهنگی، هنری، علمی برای جهت دهی به افکار نسل جوان با موضوع عفاف و حجاب.

وزارت فرهنگ و ارشاد

۱-حمایت مادی و معنوی از آثار فرهنگی و هنری مرتبط با موضوع عفاف و حجاب.

۲-برگزاری جشنواره های فرهنگی و هنری، منطقه ای، ملی و بین المللی.

۳-تهیه فیلم های سینمایی در مورد تاریخچه کشف حجاب در ایران و بررسی علل و عوامل آن.

۴-نظارت دقیق و اصولی بر وضعیت فرهنگی و اخلاقی و سالن های سینما

سازمان صدا و سیما

۱-اهتمام ویژه در خصوص معرفی و ترویج فرهنگ عفاف و حجاب به منظور نهادینه سازی و جذاب نمودن آن

۲-تبیین نقش حجاب و عفاف در افزایش سلامت جامعه و بهره وری آن از طریق تولیدبرنامه های مختلف

۳-فرهنگ سای در زمینه اصلاح پوشش نامناسب و ارائه راه حل های مؤثر و فوری از طریق تولید برنامه های کارشناسی، گفتمان، تولید فیلم، تیزر های تلویزیونی و…

۴-انعکاس موفقیت های جوانان به ویژه دختران در ابعاد مختلف با هدف احیاء و تقویت شخصیت و منزلت آنها

۵-تجلیل از هنرمندان و فرهنگ سازان متعهد که در اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب صاحب اثر و نظر هستند.

۶-افزایش سطح آگاهی خانواده ها از طریق رسانه ملی در مورد اهمیت فرهنگی عفاف و حجاب

مرکز امور زنان و خانواده

۱-تشکیل دوره های آموزشی کوتاه مدت برای ارباب رجوع ها در دستگاه های اجرایی و تشکیلات غیر دولتی

۲-برگزاری همایش ها، کنفرانس ها و نشست های تخصصی با موضوع فرهنگ عفاف در مراکز علمی – تحقیاتی

۳-تشویق و حمایت از سازمان های غیر دولتی که در زمینه ترویج فرهنگ عفاف فعالیت می کنند.

۴-همکاری با سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مورد ترویج نمادها و الگوهای لباس های بومی ایرانی و تشویق و حمایت از مراکز تولید و توزیع لباس های ملی و اسلامی.

منبع:

۱-قلی پور، آرین(۱۳۸۷)، جامعه شناسی سازمان ها: رویکرد جامعه شناختی به سازمان و مدیریت، چاپ هشتم، تهران : سمت

۲-کوئن ، بروس (۱۹۷۸)، مبانی جامعه شناسی، مترجم: غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران: سمت ۱۳۷۲

۳-http://socialogy82.blagfa.com

۴-مهدیه ، امید ، کاربرد رویکرد جامعه شناختی در ارائه راهکارهای ترویج حجاب، ۱۳۸۹ ، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

۵-ستوده، هدایت الله، آسیب شناسی اجتماعی ، تهران : آوای نور

نویسنده: سرهنگ جهانگیر کریمی – معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان اصفهان