نوسان قیمت جهانی نفت و تاثیر آن بر بازار سرمایه ایران

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گستران ،رویترز در گزارشی نوشت: برای دهه ها عربستان سعودی تنها تولیدکننده تعدیل گر نوسان در بازار نفت بود، یعنی تولیدکننده انحصاری با ظرفیت های عظیم نفت که می تواند با کم و زیاد کردن تولیدش، کمبود یا مازاد بازار را برطرف و قیمت را در سطح مورد نظر خود نگه دارد.
اما با انقلاب نفت و گاز غیرمعمول در آمریکا، بازار نفت تغییر اساسی را تجربه کرد، بدین معنی که اینک تغییرات تولید نفت در آمریکا نیز تاثیر مهمی بر قیمت جهانی نفت دارد.
آمریکا زمانی بزرگ ترین تولیدکننده و صادرکننده نفت و یک تولیدکننده تعدیل گر نوسان بود. در سال ۱۹۷۰ تولید نفت در آمریکا به بالاترین سطح خود یعنی ۹٫۶ میلیون بشکه در روز رسید و سپس شروع به کاهش کرد.
تحریم فروش نفت به آمریکا توسط سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در سال ۱۹۷۳ به دلیل جنگ اعراب و اسرائیل نیز در حالی اتفاق افتاد که نیاز آمریکا به واردات نفت به طور روزافزونی در حال افزایش بود به طوری که منجر به بالا رفتن ۴۰۰ درصدی قیمت نفت شد.
آمریکا شروع به واردات نفت کرد و به تدریج آن را افزایش داد. در سال ۲۰۰۸ تولید نفت این کشور تقریبا ۵۰ درصد نسبت به رکورد آن در سال ۱۹۷۰ کاهش یافت و قیمت نفت به ۱۴۷ دلار در هر بشکه رسید.
رویترز اواخر مهر سال ۱۳۹۲ به مناسبت چهلمین سالروز تحریم فروش نفت به آمریکا از سوی جهان عرب، این روز را نقطه عطفی در تاریخ صنعت نفت آمریکا اعلام کرد و نوشت: آمریکا برای مقابله با این وضع، همزمان سیاست های کنترل مصرف نفت و ایجاد ذخایر استراتژیک و ایجاد مکانیزم تعدیل بازار با همکاری کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی و افزایش سرمایه گذاری در بخش انرژی را اجرا کرد.
این سرمایه گذاری ها در سال های اخیر نتیجه داد و با انقلاب نفت و گاز غیرمعمول در آمریکا، تولید نفت در این کشور بار دیگر افزایش یافت. پیوند دو فناوری شکست هیدرولیکی و حفاری افقی، تاثیر خود را ابتدا در رشد سریع تولید گاز شیل که اکنون حدود نصف کل گاز آمریکایی ها را تامین می کند، نشان داد و سپس در سال ۲۰۱۰ توفان نفت شیل در آمریکا را موجب شد و تولید این کشور را از روسیه جلو انداخت و آن را تبدیل به تولیدکننده نخست گاز در جهان کرد.
در اواخر سال ۲۰۱۴، تولید نفت در آمریکا ۸۰ درصد بیش از تولید آن در سال ۲۰۰۸ بود. افزایش روزانه ۴٫۱ میلیون بشکه ای نفت در آمریکا، از تولید تک تک اعضای اوپک به جز عربستان سعودی بیشتر بود.
امروز، تولید نفت آمریکا تقریبا به جایی برگشته که در سال ۱۹۷۰ قرار داشت.
رویترز در پایان گزارش خود تاکید کرد، خیال استقلال انرژی برای آمریکا، کم کم رنگ واقعیت به خود می گیرد. افزایش تولید نفت آن هم در چنین مقیاس و شتابی برای بسیاری از جمله اوپک غیرمنتظره بود.
اما سرمایه گذاری های بزرگ انجام شده توسط شرکت های نفتی آمریکا با این فرض انجام شده بود که با کاهش قیمت های نفت به دلیل افزایش تولید آن در آمریکا، عربستان سعودی در راس اوپک، به عنوان تعدیل گر نوسان قدم پیش خواهد گذارد و تولید را کاهش خواهد داد تا قیمت ها افزایش یابد. هزاران میلیارد دلار سرمایه گذاری در آمریکا و جاهای دیگر بر پایه همین فرض صورت گرفته بود.
اما عربستان سعودی و دیگر متحدانش در اوپک که در سال های اخیر به دلیل تحریم نفتی ایران، نقش تاثیرگذارتری در این سازمان پیدا کرده بودند، از انجام این کار سرباز زدند. آنها چنین استدلال کردند که اگر تولید را کاهش دهند، برای همیشه سهم بازار خود را از دست خواهند داد و جای آنها در بازار را تولیدکنندگانی خواهند گرفت که هزینه تولیدشان زیاد است.
در همین رابطه رویترز مردادماه ۹۳ در گزارشی اعلام کرد، عربستان سعودی و متحدانش در اوپک نه تنها به رقابت با نفت شیل آمریکا، بلکه به رقابت با نفت محبوس در ماسه های نفتی کانادا و عرضه جدید نفت از سوی روسیه، برزیل و آسیای مرکزی می اندیشند. آنها همچنین نمی خواهند بازار را به عراق و همچنین ایران که تولید نفتش روبه افزایش است، بدهند و از هموار شدن راه برای ایران که نفت خود را به بازار سرازیر کند، بیزارند.
به این ترتیب اوپک تحت نفوذ عربستان سعودی و باوجود مخالفت ایران و ونزوئلا از کاهش تولید و تعدیل قیمت سر باز زد و همه مسئولیت ها در مورد قیمت را به بازار سپرد.
این امر سبب شد، بهای نفت برنت از ژوئن ۲۰۱۴ تا اواسط ژانویه ۲۰۱۵ (بهمن ۹۳) بیش از ۶۰ درصد افت کند و از بالای ۱۱۵ دلار به حدود ۴۵ دلار در هر بشکه برسد. این سقوط موجب کاهش فعالیت های حفاری در آمریکا شد و از شتاب کاهش قیمت ها کاست، به طوری که در سال ۲۰۱۵ قیمت نفت برنت ۳۳٫۸۸ درصد و از ابتدای سال ۲۰۱۶ تاکنون نیز ۶٫۸ درصد کاهش پیدا کرده است.
افزایش تولید نفت در حالی اتفاق افتاد که نرخ رشد اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان نیز کاهش پیدا کرد. نرخ رشد اقتصادی چین، کشوری که موتور توسعه جهان و دومین مصرف کننده نفت در دنیا محسوب می شود، از ۷٫۷ درصد در سال ۲۰۱۳ به ۷٫۳ درصد در سال ۲۰۱۴ و ۶٫۹ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت. کاهش مصرف نفت همزمان با افزایش تولید، به افزایش مازاد عرضه و افت بیشتر سطح قیمت ها کمک کرد.
این شرایط موجب کاهش ارزش سهام شرکت های نفتی در سراسر جهان شد و از شتاب رشد شاخص بازار جهانی سهام کاست.
بر اساس اطلاعات پایگاه اطلاع رسانی اینوستینگ، شاخص ام.اس.سی.آی بازار جهانی سهام که در سال ۲۰۱۴ معادل ۱۲ درصد نسبت به سال ۲۰۱۳ افزایش یافته بود، در سال ۲۰۱۵ معادل نیم درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ کاهش یافت.
بازار سرمایه ایران نیز در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ راکد بود. کاهش قیمت های نفت همسو با تحریم های نفتی و بانکی بر بازار سهام تاثیر منفی می گذارد و رکود این بازار را سبب می شود. اما با اجرایی شدن برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در ژانویه ۲۰۱۶(دی ماه ۹۴) و لغو تحریم های نفتی و بانکی، ورق در بازار سرمایه برگشت و شاخص ها روند صعودی به خود گرفتند و شاخص کل از ۶۵ هزار واحد به ۷۹ هزار واحد صعود کرد و ارزش آن ۲۰ درصد افزایش یافت. سیاست روشن وزارت نفت مبنی بر رساندن تولید نفت به سطح پیش از تحریم و استقبال شرکت های بین المللی از سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی ایران از جمله انرژی، خودرو و بورس، آینده روشنی را برای بازار سرمایه این کشور ترسیم کرده است.
اما در هفته های اخیر، بسیاری از تولیدکنندگان نفت در صدر آنها روسیه و عربستان سعودی از طرح حفظ تولید در سطح تولید ماه ژانویه ۲۰۱۶ (دی-بهمن گذشته) حمایت می کنند. نشست تصمیم گیری در مورد این طرح که موسوم به طرح فریز نفتی است، در ماه آوریل (فروردین-اردیبهشت) در دوحه پایتخت قطر برگزار می شود.
به نظر می رسد کشورهای تولید کننده نفت در منطقه آمریکای لاتین نیز مایلند حمایت از این طرح را مورد بررسی قرار دهند. وزیر نفت اکوادور در گفت وگو با رویترز در اوایل فروردین ماه امسال، از قصد خود برای سفر به کلمبیا و مکزیک با هدف جلب حمایت آنها از طرح فریز نفتی سخن گفت.
وی می خواهد در این سفر در مورد طرح یک نشست پیشنهادی میان تولیدکنندگان نفت آمریکای لاتین با هدف متحد کردن منطقه برای حمایت از برنامه فریز نفتی یا طرح های دیگر برای بالا بردن سطح قیمت ها با مقام های این کشورها گفت و گو کند.
با این حال به نظر می رسد در صورت تصویب این طرح، قیمت های نفت از حدود ۴۰ دلار در هر بشکه فراتر نروند.
نشریه آمریکایی فوربس سه شنبه (۱۰ فروردین) نوشت: هدف عربستان سعودی از طرح فریز نفتی، حفظ سطح قیمت ها در دامنه ۲۰ تا ۴۰ دلار در هر بشکه است، زیرا بهای نفت خارج از این محدوده، به آینده سیاسی و اقتصادی این کشور لطمه می زند. قیمت های کمتر از ۲۰ دلار، اوضاع اقتصادی این کشور را به هم می ریزد و قیمت های بیش از ۴۰ دلار، رقبای آن از جمله ایران را قدرتمندتر می کند.
بنا به تحلیل فوربس، حفظ تولید نفت در سطح ماه ژانویه کمک می کند قیمت در دامنه ۲۰ تا۴۰ دلار در هر بشکه باقی بماند؛ در حالی که کاهش یکجا و کامل سطح تولید موجب افزایش قیمت به بیش از ۴۰ دلار در هر بشکه می شود.
با این حال، تصویب طرح فریز نفتی به نفع ایران خواهد بود. روزنامه آمریکایی یو.اس تودی ۲۴ اسفند در این رابطه نوشت: لغو تحریم ها در بهترین زمان برای ایران اتفاق افتاد. با اجرای طرح فریز نفتی، ایران از کاهش چشمگیر عرضه نفت سود خواهد برد و اگر افزایش ندادن سطح تولید از سوی دیگر تولیدکنندگان اصلی به آن تحمیل نشود، بعید است با رقابت چندانی از سوی دیگر تولیدکنندگان بزرگ یا محدودیت های آمریکا روبرو شود.
تحلیل یو.اس تودی این است که در چنین شرایطی، ایران به آرامی سهم بازار خود را افزایش می دهد و تغییر چندانی در قیمت های نفت ایجاد نخواهد کرد. بنابراین به نظر می رسد نوسان قیمت های نفت در سال ۲۰۱۶ کمتر شود و شرایط باثبات بازار جهانی نفت، به سود بازار سرمایه ایران خواهد بود.
کارشناسان بازار سرمایه نیز معتقدند، با توجه به شرایط کنونی اقتصاد کشورمان در پساتحریم و استقبال سرمایه گذاران داخلی و خارجی برای ورود به بخش های مختلف اقتصادی کشور از جمله بورس و انرژی، آینده روشنی در انتظار بازار سرمایه ایران است و به بالا رفتن ارزش سهام شرکت ها در بازار بورس کمک می کند.