به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران از چهارمحال‌وبختیاری، در گذر تاریخ پرفرازونشیب ایران، آئین‌های عاشورایی همواره فراتر از یک سوگواری مذهبی به نمایش‌گرهای فرهنگ، هویت و همبستگی اجتماعی بدل شده‌اند.
در دل این آئین‌ها، گاه سنت‌هایی وجود دارد که در تریبون‌های رسمی و در رسانه‌های پرتکرار، کمتر دیده و شنیده شده‌اند اما در جان مردم مناطق خاصی از ایران ریشه دوانده و با روح و روان آنان عجین شده‌اند.
یکی از این سنت‌ها، مراسم «چاق‌چاقو» یا «چق‌چقه‌زنی» است، آئینی منحصربه‌فرد در برخی مناطق چهارمحال‌وبختیاری به‌ویژه شهرستان سامان که صدای چوب و سنگ کوبیده‌شده‌اش، پژواکی از اندوه و همراهی بازماندگان واقعه کربلا را به گوش جان می‌رساند.
این مراسم که قدمتی بیش از دو قرن دارد، روایتگر لحظه‌ای تاریخی است، شب سیزدهم محرم، زمانی‌که قبیله بنی‌اسد در دل تاریکی به صحنه کربلا بازگشتند تا پیکر شهیدان را به خاک بسپارند، صدای ضربه سنگ‌ها وسیله‌ای شد برای یافتن یکدیگر در شب بی‌نور. امروز، این صداها در قالب مراسم چاق‌چاقو زنده شده‌اند تا نه تنها یاد آن واقعه را زنده نگاه دارند، بلکه نمایشی از همدلی، احترام به سنت و زنده‌نگه‌داشتن حافظه تاریخی باشند اما این آئین دیرینه همچون بسیاری از رسوم فرهنگی در معرض فراموشی قرار گرفته است.
ذبیح‌الله لطفی‌زاده از اهالی شهر سامان و فعال فرهنگی با بیان اینکه ریشه مراسم چاق‌چاقو به روایتی شیعی باز می‌گردد که حکایت از خاکسپاری پیکرهای مطهر شهدای کربلا در روز سیزدهم محرم سال ۶۱ هجری قمری دارد، به خبرنگار سرمایه گستران می‌گوید: طبق این روایت، گروهی از قبیله بنی‌اسد در تاریکی شب به کربلا آمدند تا پیکرهای باقی‌مانده از نبرد را به خاک بسپارند، آنها برای پیدا کردن یکدیگر و جمع‌آوری اجساد، دو سنگ را به هم می‌کوبیدند تا صدایی تولید کرده و سایرین را باخبر کنند، آئین چاق‌چاقو، یادبودی نمادین از همین واقعه است، مراسمی که نوای کوبش سنگ و چوب در آن، یادآور آن روزهای حزن‌انگیز است.
وی با بیان اینکه این مراسم با نام‌های «چاق‌چاقو» یا «چق‌چقه‌زنی» در برخی مناطق استان از جمله سامان و چالشتر برگزار می‌شود، می‌افزاید: عزاداران در این مراسم، هم‌زمان با نوحه‌خوانی، دو تکه سنگ یا چوب را با ریتم‌های خاصی همچون پنج‌ضرب، چهارضرب، سه‌ضرب و دوضرب تند و کند به هم می‌کوبند، گاهی اوقات، طبل، سنج و نی نیز با این نوا همراهی می‌کنند تا فضای حزن‌انگیز مراسم را تکمیل کنند.
لطفی‌زاده تصریح می‌کند: در شهرستان سامان، این مراسم به طور خاص فقط در شب عاشورا اجرا می‌شود، مراسم چاق‌چاقو در سامان از ساعت دو بامداد روز عاشورا آغاز می‌شود و تا اذان صبح ادامه دارد.
این فعال فرهنگی اضافه می‌کند: نوحه‌سرایی در این مراسم، بیشتر به زبان ترکی و با آهنگ‌های حزین صورت می‌گیرد که بیانگر عمق اندوه عزاداران است. کوبیدن سنگ یا چوب به یکدیگر، نمادی از یاری‌رسانی به کاروان عاشورا و ابراز همدردی با مصائب اهل بیت (ع) است.
لطفی‌زاده عنوان می‌کند: هیئت‌های عزاداری در سامان از ساعت ۰۲:۰۰ بامداد تا اذان صبح با نوحه‌های غمگین و اجرای مراسم چاق‌چاقو در کوچه و خیابان‌های شهر به حرکت درمی‌آیند.
شهرستان سامان، خاستگاه اصلی آئین چاچ‌چاقو
فریده احمدی، مسئول میراث فرهنگی ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال‌وبختیاری به خبرنگار سرمایه گستران می‌گوید: شهرستان سامان در چهارمحال‌وبختیاری، خاستگاه اصلی این آئین در منطقه به شمار می‌رود، این مراسم علاوه بر سامان، در برخی شهرهای دیگر استان همچون چالشتر نیز برگزار می‌شود.
وی می‌افزاید: قدمت مراسم چاق‌چاقو در این مناطق، طبق روایت بزرگان و پیشینیان، به بیش از ۲۵۰ سال می‌رسد.
مسئول میراث فرهنگی ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال‌وبختیاری ادامه می‌دهد: طی سال‌های اخیر، نگرانی‌هایی در مورد کاهش شور و هیجان و استقبال از مراسم چاق‌چاقو به ویژه در میان نسل جوان مطرح شده است که کارشناسان و دلسوزان فرهنگ عزاداری، بر لزوم احیای این آئین کهن و بازگرداندن رونق آن تاکید دارند.
احمدی ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی در سال‌های گذشته، اقداماتی نظیر چاپ بروشور و ساخت کلیپ‌هایی را برای معرفی و ترویج این مراسم انجام داده است اما در سال‌های اخیر اقدامات خاصی برای احیای این آئین انجام نشده و نیاز به تدابیر جدید برای تقویت و ارتقای آن احساس می‌شود.
وی تصریح می‌کند: رسانه‌ها، میراث فرهنگی، اداره کل فرهنگ و ارشاد و سایر ارگان‌ها باید با مشارکت فعال به احیای این مراسم کمک کنند، تهیه شیوه‌نامه‌ای مدون برای برگزاری این مراسم می‌تواند به بهبود کیفیت و جذابیت آن کمک کند.
مسئول میراث فرهنگی ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال‌وبختیاری ادامه می‌دهد: پرونده ثبت ملی این آئین، شامل شهرستان‌های سامان و شهر چالشتر است که نشان‌دهنده اهمیت و قدمت آن در این مناطق است.
به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران، آئین چاق‌چاقو، بیش از یک مراسم عزاداری ساده، پلی است میان گذشته و حال که داستان همبستگی و وفاداری را در دل تاریخ بازگو می‌کند، احیای این میراث معنوی نه تنها به حفظ یک سنت دیرینه کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نسل‌های جدید را با عمق و غنای فرهنگ عاشورایی بیشتر آشنا سازد، با همکاری و برنامه‌ریزی نهادهای متولی، رسانه‌ها و مردم، می‌توان امید داشت که نوای حزین سنگ و چوب چاق‌چاقو همچنان در بامدادان عاشورا، پژواک عزای بنی‌اسد را در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهرهای استان طنین‌انداز کند و شور و هیجان این آئین کهن را دوباره زنده سازد.
منبع خبر : ایمنا
