گرگان، سرزمین تاریخ و تمدن/ پرسه در تاریخ با سفر به بافت تاریخی استرآباد

به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران از گلستان، بافت تاریخی گرگان با سده‌ها استقامت در برابر زوال تاریخ، یکی از این گنجینه‌های باشکوهی است که تمدن و فرهنگ این کهن‌دیار را در معماری آن می‌توان مشاهده کرد.

در بافت تاریخی گرگان سه محله اصلی با نام نعل‌بندان، محله میدان و سبزه مشهد وجود دارد که از برجسته‌ترین بافت تاریخی شمال کشور و یکی از ارزشمندترین بافت‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود.

چند بنا از بناهای موجود در این بافت متعلق به دوران سلجوقیان و صفویان هستند و باقی بناها از دوران قاجار و پهلوی به جا مانده‌اند که همگی از نگین‌های جاهای دیدنی گلستان هستند، در این منطقه بناهای تاریخی گوناگونی مانند خانه‌های تاریخی، حمام‌ها، مدارس، مساجد، تکایا و بازارهای تاریخی را می‌توانید ببینید.

سرای باقری‌ها، بزرگ‌ترین خانه تاریخی شمال کشور: سرای باقری‌ها که با نام خانه باقری نیز شناخته می‌شود، یکی از بناهای شاخص و مکان‌های دیدنی گرگان در بافت تاریخی شهر است و نمونه‌ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر به‌شمار می‌رود، این مجموعه حد فاصل محلات نعل‌بندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع است، خانه باقری با بیش از ۲۵۰۰ متر مربع وسعت، بزرگ‌ترین خانه بافت تاریخی گرگان و نیز بزرگ‌ترین خانه تاریخی شمال کشور به حساب می‌آید، این اثر در تاریخ شانزدهم مهر ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۸۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و برخی از بخش‌های آن شامل شربت‌خانه، عکاس‌خانه، فروشگاه صنایع دستی و هتل بوتیک می‌شود.

خانه امیر لطیفی: خانه امیر لطیفی در نزدیکی بازار نعل‌بندان و پشت مسجد جامع گرگان قرار دارد، این بنای هزار متری با ساختار سنتی که قدمتش به دوران قاجار برمی‌گردد، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امروزه به شکل موزه صنایع دستی گرگان تغییر کاربری داده است، در ساخت بنا مانند اغلب خانه‌های قدیمی ایرانی از چوب، خشت و آجر به همراه ساروج (ملات) استفاده کرده‌اند، البته بعدها کف اتاق‌های آن سیمان شده است، موزه نیز به صنایع دستی منطقه و فرهنگ آن می‌پردازد و به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی گرگان، میزبان بازدیدکنندگان است.

خانه شیرنگی: خانه شیرنگی که با نام خانه شیرنگی‌ها نیز شناخته می‌شود، با قدمتی که به اواخر دوره قاجار بازمی‌گردد از جاهای دیدنی گرگان است و شامل دو طبقه با دو اتاق در هر طبقه می‌شود، مصالح به‌کار رفته در بنا آجر و خشت خام هستند و سقف آن را با سفال پوشانده‌اند، در نمای زیر سقف نیز تزئینات گچی به چشم می‌خورد، این اثر در تاریخ بیست‌وپنجم اسفند ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۳۳۳۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه دارویی: خانه دارویی که با نام خانه دارویی‌ها نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی گرگان در بافت تاریخی شهر است، این عمارت شامل دو مجموعه خانه مسکونی می‌شود که خانه بخش شمالی، متعلق به دوره پهلوی اول و خانه ضلع جنوبی، متعلق به دوره قاجار است، این اثر در تاریخ بیست‌وپنجم اسفند ۱۳۸۰، با شماره ثبت ۵۴۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه رمضان علی خراسانی: خانه رمضان علی خراسانی با قدمتی که به دوره قاجار و پهلوی بازمی‌گردد، از جاهای دیدنی گرگان در محله سرچشمه است، بنای خانه از دو بلوک شرقی و غربی تشکیل می‌شود که بلوک شرقی به‌صورت دو طبقه و متعلق به اوایل دوره پهلوی و بلوک غربی به‌صورت سه طبقه و بازمانده از دوره قاجار است، این خانه را در بافت تاریخی شهر و با استفاده از معماری ساده اسلامی ساخته‌اند.

کاخ آقا محمدخان قاجار: کاخ آقا محمدخان قاجار یکی از آثار تاریخی بازمانده از قاجاریه و از جاهای دیدنی گرگان است، گرگان یا استرآباد قدیم خاستگاه اصلی قاجاریه بود و از این‌رو آثار تاریخی بسیاری از آن دوره را در خود جای داده است، این اثر تاریخی باارزش در تاریخ دهم بهمن ۱۳۸۳ هجری شمسی با شماره ۱۱۲۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

کاخ موزه گرگان: کاخ موزه گرگان که با نام‌های کاخ سلطنتی گرگان یا کاخ اختصاصی گرگان نیز شناخته می‌شود، یکی از ۱۲ کاخ سلسله پهلوی در کشور و محل اقامت این خانواده در منطقه بوده است، این بنا در دوره پهلوی اول ساخته شد، کاخ موزه گرگان به‌عنوان اولین موزه منطقه شمال، بیست‌وچهارمین موزه کشور و چهارمین موزه تخصصی باستان‌شناسی ایران شناخته می‌شود، رضاشاه در سال ۱۳۱۷، دستور ساخت این بنا را در کنار چندین بنای اداری دیگر صادر کرد، تندیس‌هایی از ۳۰ شخصیت برجسته استان گلستان به‌همراه آثار به جا مانده از دوران پهلوی برای نمایش عموم در این مکان نگهداری می‌شود، این اثر به‌عنوان یکی از مکان‌های دیدنی گرگان، میزبان گردشگران و بازدیدکنندگان در نوروز است.

«عمادیه» قدیمی‌ترین مدرسه کشور: مدرسه عمادیه گرگان از جاهای دیدنی گرگان است که در دوره شاه سلیمان صفوی ساخته شد این مدرسه پلانی مستطیل شکل و چهار ایوان در دو طبقه دارد که امروزه به‌عنوان حوزه علمیه استفاده می‌شود، ساختمان اصلی این مدرسه دارای ۱,۵۵۰ متر زیربنا است و عمده مصالح به‌کاررفته در ساخت آن شامل چوب، خشت، آجر، سفال و سنگ می‌شود، وجود ایوان‌ها، طاق‌های جناغی و هلالی، آجرکاری‌های زیبا و در و پنجره‌های متعدد چوبی جلوه خاصی به این بنا داده‌اند.

این مدرسه تاریخی با ۱,۵۵۰ متر وسعت از آب‌انبار، قبرستان، حمام، مغازه‌های گوناگون، مسجد گلشن، مجموعه چند تکیه، بافت و عناصر عمده محله درب نو و نیز قسمتی از بافت بازار کهنه استرآباد تشکیل شده است، اخبار دقیقی درباره زمان ساخت این مدرسه موجود نیست؛ اما اصل بنا به اواخر دوره تیموری و به‌خصوص اوایل دوره صفویه مربوط می‌شود.

این مدرسه که جزو قدیمی‌ترین مدارس کشور به حساب می‌آید؛ امروزه به‌عنوان حوزه علمیه مورد استفاده است و اگر قبل از ظهر به این بنا سر بزنید، طلابی را می‌بینید که در ایوان‌ها یا پیشخوان‌های تخته‌ای به گفت‌وگو مشغول هستند.

‌

مسجد جامع گرگان: مسجد جامع گرگان با مناره‌ای آجری، منبر منبت‌کاری عهد تیموری و دو لنگه در چوبی معرق‌کاری، موزه‌ای از ادوار گوناگون تاریخ استرآباد (گرگان) از دوره سلجوقی تا امروز را پیش روی بازدیدکنندگان می‌گذارد، این اثر در جوار بازار سنتی و قدیمی نعل‌بندان در خیابان امام خمینی شهر گرگان قرار دارد که دسترسی به آن با وسایل نقلیه عمومی به‌راحتی امکان‌پذیر است.

۱۹ کتیبه در ایوان غربی وجود دارد که شامل فرمان‌ها و وقف‌نامه‌های متعددی است و قدیمی‌ترین آن‌ها به دوره آق قویونلوها و آخرین آن‌ها به دوره قاجار مربوط می‌شود. تزئینات کاشی‌کاری و آجرکاری مسجد مطابق با ویژگی‌های معماری منطقه استرآباد نیستند.

تنها بخش بر جای مانده از معماری سلجوقیان، مناره مسجد جامع گرگان است، مناره با آجر و به حالت استوانه‌ای ساخته شده است و در بالای آن جایگاهی به‌شکل چهارضلعی وجود دارد که مؤذن بتواند اذان بگوید، قسمت پایین مناره آیه ۳۲ سوره مبارکه فصلت نقش بسته است، در دورتادور مناره کتیبه‌ای به خط کوفی بنایی دیده می‌شود.

بالای متن کوفی با آجرهای زیبایی آراسته شده که دورتادور مناره به‌شکل نواری تکرار شده است، تزئینات آجری زیبا در نمای بیرونی آن یادمان سبک معماری آجرچینی عصر سلجوقیان هستند که از شاخص‌ترین ویژگی‌های این مناره به شمار می‌رود، در بخشی از مناره منفذی دیده می‌شود که عمل نوردهی به درون مناره را انجام می‌دهد.

وجود چنین آثار تاریخی در کنار تپه‌های تاریخی فراوان در اطراف شهر گرگان کنونی گواه تمدن و فرهنگی با ریشه‌ای کهن در این سرزمین بوده است از این رو گردشگران با سفر به استان گلستان می‌توانند در کنار این جاذبه‌های تاریخی از طبیعت بکر و دیدنی این خطه هم بازدید کنند.