کلان‌شهرها در گیرودار تامین اوراق مشارکت قطار شهری/ هزینه بالای اوراق، بلای جان مترو

به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران گروه استان‌ها؛ مسئله حمل‌ونقل عمومی در شهرها به دلیل گره خوردن با مسائل زیست‌محیطی از جمله کیفیت هوا، مسئله ترافیک شهری و موضوع عدالت اجتماعی از مهم‌ترین مسائل هر کلان‌شهری است.

امروزه تمام کلان‌شهرهای کشور با مسئله مترو کم و بیش دست و پنجه نرم می‌کنند و پروژه‌هایی را در دهه‌های گذشته تعریف کرده‌اند که افزایش سرسام‌آور قیمت، سرنوشت نامعلومی برای این پروژه‌ها رقم زده است.

مترو این روزها به یکی از عوامل مهم توسعه یافتگی شهرها تبدیل شده و از جمله موضوعاتی است که مدیریت شهری را به سمت آینده‌نگری و سرمایه‌گذاری برای آینده یک شهر سوق می‌دهد. کمک‌های دولت در این زمینه هر اندازه که روان‌تر، تسهیل شده‌تر و جدی‌تر باشد، به این سرمایه‌گذاری قدرت بیشتری خواهد بخشید، در روزگاری که هر کیلومتر مترو برای راه‌اندازی به هزینه‌ای بالاتر از ۲,۵۰۰ میلیارد تومان نیاز دارد، بدون کمک دولت‌ها پروژه‌های قطار شهری به اهداف خود نزدیک نخواهد شد.

مطابق ماده ۹ قانون توسعه حمل‌ونقل و مدیریت مصرف سوخت که سال ۱۳۸۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، مدیریت حمل‌ونقل بار و مسافر در محدوده شهر و حومه به عهده شهرداری نهاده شد. از طرفی بر اساس قانون حمایت از سامانه‌های حمل‌ونقل ریلی شهری و حومه نیمی از هزینه توسعه برای قطار شهری باید از سوی دولت پرداخت شود؛ هر چند که مترو در نهایت پس از ساخته شدن بخشی از مدیریت شهری بوده و دولت تصرفی در مدیریت آن ندارد.

طی سال‌های اخیر مشکلات مالی دولت و کمبود نقدینگی موجب شده است تا اوراق مشارکت به اصلی‌ترین روش تأمین مالی برای ساخت و پیشبرد پروژه‌های قطار شهری تبدیل شود.

تضمین بازپرداخت اصل و سود اوراق مشارکت برای اجرای طرح‌های قطار شهری به نسبت ۵۰ درصد دولت و ۵۰ درصد شهرداری‌ها است، علاوه بر قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، ماده ۹۰ برنامه چهارم و اصل ۴۴ قانون اساسی نیز بر کمک دولت به توسعه و تجهیز حمل‌ونقل عمومی تاکید دارد.

به دلیل استقبال نکردن شهروندان از خرید اوراق مشارکت که آن هم به دلایل اقتصادی و نرخ بهره این اوراق است، طی سال‌های اخیر شرکت‌های وابسته و بازارگردان در این زمینه وارد میدان شده‌اند تا با اخذ سود مضاعف این اوراق را برای پروژه‌های قطار شهری به پول نقد تبدیل می‌کنند.

این مهم به این معنی است که برای پروژه‌های قطار شهری هر میزانی از اوراق مشارکت که تصویب شده باید تقریباً ۴۰ درصد هزینه داشته باشد.

نگرانی از طولانی شدن روند پرداخت اوراق مشارکت

آنطور که سیدمرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار قم می‌گوید، بسیاری از کلان‌شهرها هنوز نتوانسته‌اند این اوراق را به پول نقد تبدیل کنند و این نگرانی به دلیل جابه‌جایی دولت و عقب ماندن از برنامه‌های توسعه‌ای در قطار شهری وجود دارد.

وی که در یکی از جلسات کاری خود سخن می‌گفت، با اشاره به اهمیت مسئله اوراق مشارکت و نگرانی تمام کلانشهرها از این مسئله، خواستار تسهیل امور مرتبط از سوی دولت و بانک مرکزی شد.

شهردار قم با اشاره به سهم ۲۵۰۰ میلیارد تومانی قم از اوراق مشارکت، خاطرنشان می‌کند: برای تکمیل مرحله دوم پروژه متروی قم این اوراق سرنوشت‌ساز است.

سقائیان‌نژاد با اشاره به سود ۲۰ درصد اوراق مشارکتی که برای پروژه‌های مدیریت شهری منتشر می‌شود، تاکید می‌کند: به این دلیل که مردم از این سود استقبال نمی‌کنند، شرکت‌های بازارگردانی وارد این گردونه می‌شوند و هزینه تبدیل اوراق مشارکت به منابع نقدی را گاهی تا بیش از ۴۰ درصد افزایش می‌دهند.

اوراق مشارکت قطار شهری قم، با پیگیری‌های صورت گرفته در ساعات پایانی بیست‌وهشتم اسفند سال ۱۴۰۲، مبلغ اوراق مترو قم از ۸۰۰ به ۲,۵۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت و در نهایت نیز مجوز نهایی انتشار اوراق به مبلغ ۲۵,۰۰۰ میلیارد ریال ساعت ۲۳ روز ۲۸ اسفند از بانک مرکزی اخذ شد.

لزوم تسریع در تأمین منابع مالی متروی اصفهان

در اصفهان نیز محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه اوراق مشارکت سال گذشته شهرداری این کلان‌شهر حدود ۲,۹۰۰ میلیارد تومان بوده است و در حال حاضر در حال پیگیری برای تحقق این موضوع هستیم، خاطرنشان می‌کند: اوراق مشارکت سال جاری حدود ۳,۵۰۰ میلیارد تومان خواهد بود.

همچنین به گفته سیدمحسن واعظی فر، مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان و حومه در حال حاضر دو دستگاه حفار در حال فعالیت بر خط دوم متروی اصفهان بوده و در روزهای آینده این دستگاه‌های حفار به هم می‌رسد و از خط خارج می‌شون.

آنطور که وی می‌گوید مسئله تأمین ریل خط دوم متروی اصفهان نیز از طریق قراردادی با شرکت ذوب آهن در حال پیگیری است تا به زودی ریل‌ها توسط این شرکت ساخته شده و در خط دوم متروی اصفهان به کار برده شود.

از نظر مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان تنها مشکل سد راه حرکت سریع‌تر در این زمینه، مسئله تأمین مالی است که آن هم از طریق تلاش‌های مداوم پیگیری خواهد شد.

افزایش سهم تهران از اوراق مشارکت قطار شهری

شهر تهران هم از جمله کلان‌شهرهایی است که در کنار منابع مختلف مانند اوراق اسلامی، مسئله اوراق مشارکت را به صورت جدی پیگیری می‌کند.

برای سال ۱۴۰۲ که سقف انتشار اوراق مشارکت برای حمایت از سیستم حمل‌ونقل عمومی کلان‌شهرهای کشور نسبت به سال ۱۴۰۱ سه برابر شد و به ۱۸ هزار میلیارد تومان افزایش یافت، شهر تهران نیز به پیگیری سهم بیشتر از این منبع مالی پرداخت.

آنطور که مسعود درستی، مدیرعامل شرکت متروی تهران و حومه می‌گوید: این شرکت در سال جاری تصمیم دارد تا سه خط قدیمی را تکمیل و خط چهارم را نیز ایجاد کند؛ قول تکمیل خطوط ۶ و هفت خیلی وقت است که به مردم تهران داده شده و نیازمند منابع مالی است.

همچنین به گفته مدیرعامل شرکت متروی تهران و حومه شهرداری تهران در نظر دارد چهار خط متروی جدید را نیز آغاز کند.

درستی با اشاره به اینکه بودجه متروی تهران برای سال جاری ۱۴ همت است، می‌افزاید: ما اکنون ۹,۴۰۰ میلیارد تومان بودجه مصوب داریم که ۱,۱۰۰ میلیارد تومان از آن سهم اوراق مشارکت است و در اصلاحیه بودجه به ۹۴۰۰ میلیارد خواهد رسید، این رقم به تدریج به متروی تهران اضافه خواهد شد.

سود شرکت‌های بازارگردانی جذابیت اوراق مشارکت را کاهش داد

شیراز نیز از جمله شهرهای ریلی کشور است که وضعیت تأمین منابع قطار شهری در آن به یکی از مسائل مهم مدیریت شهری تبدیل شده است.

علی کلانتری، سرپرست سازمان حمل‌ونقل ریلی شهرداری شیراز نیز در پاسخ سوال خبرنگار سرمایه گستران درباره تخصیص اوراق مشارکت، اظهار می‌کند: از سال ۹۲ تاکنون، بالغ بر ۶ هزار میلیارد تومان از ظرفیت اوراق مشارکت استفاده شد که ۵۰ درصد سهم شهرداری و ۵۰ درصد سهم دولت است.

وی می‌گوید: در سال جاری چهار هزار میلیارد تومان درخواست تخصیص اوراق از دولت داشتیم که معادل ۸۰ درصد دوره‌های گذشته بوده است، اما در حوزه مشارکت مشکلی وجود دارد که در فرایندهای صدور اوراق عدد سود بازپرداخت به ۴۵ درصد افزایش یافته و جذابیت را برای مجموعه شهرداری کاهش داده است؛ لذا طرح دیگری تعریف شد و استفاده از این ظرفیت به شکل ماهیانه در دستور کار قرار گرفت.

سرپرست سازمان حمل‌ونقل ریلی شهرداری شیراز می‌افزاید: در فاز نخست برای پیمانکار خط دوم مبلغ ۶۰ میلیارد تومان برات کارت پیش‌بینی شده و برای پیمانکار خط ۳ مبلغی در حدود ۶۰ تا ۸۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است.

نقد کردن اوراق مشارکت کاری بسیار پیچیده است

علیرضا نوای باغبان، عضو شورای اسلامی شهر تبریز نیز با بیان اینکه عملکرد شهرداری تبریز در زمینه اخذ اوراق مشارکت ستودنی است، می‌گوید: در بودجه سال گذشته، ۱۴۰۰ میلیارد اوراق مشارکت از بانک مرکزی لحاظ کرده بودیم که در ساعات پایانی سال ۱۴۰۲ شهرداری تبریز موفق به اخذ آن شد.

وی ادامه می‌دهد: از این مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان برای خرید اتوبوس‌های جدید و ۱,۲۰۰ میلیارد تومان برای هزینه‌کرد در پروژه خط ۲ متروی تبریز، هزینه می‌شود.

عضو شورای اسلامی شهر تبریز با بیان اینکه تحصیل مبالغ این اوراق و به اصطلاح نقد کردن آن فرایند بسیار سخت و پیچیده‌ای دارد، تصریح می‌کند: شهردار تبریز و تیم معاونت اقتصادی مالی شهرداری با تلاش‌های بی‌وقفه و پیگیری‌های مداوم موفق شدند این مهم را محقق کنند.

این عضو شورای اسلامی شهر تبریز در خصوص ابعاد دیگر این اقدام اظهار می‌کند: اگر ما می‌خواستیم این مبلغ را از طریق وام تأمین کنیم، بدون شک مبلغ هنگفتی نیز باید بابت سود آن به بانک پرداخت می‌کردیم، از سوی دیگر مهم‌ترین مزیت اوراق مشارکت این است که نصف آن را دولت پرداخت می‌کند و نصف دیگر بر عهده شهرداری است که همین موضوع نشانگر آن است که شهرداری در این خصوص اقدامی حائز اهمیت انجام داده است.

باغبان اضافه می‌کند: به دلیل پیچیدگی و مشکلات موجود در این موضوع، تنها دو یا سه شهر توانسته‌اند از اوراق مشارکت بهره‌برداری کنند که یکی از آن‌ها نیز کلان‌شهر تبریز است.

وی در خصوص دریافت این مبلغ می‌گوید: با تلاش مستمر شهردار و معاون اقتصادی و مالی، حدود ۱۵۰ میلیارد تومان در آخرین دقایق سال گذشته به حساب شهرداری واریز شد و مابقی آن نیز به تدریج و طی سال جاری واریز خواهد شد.

منابع مالی لازم برای قطار شهری اهواز تأمین شده است

سیاوش محمودی، عضو شورای اسلامی شهر اهواز نیز با اشاره به بودجه شش همتی قطار شهری اهواز خاطرنشان می‌کند: منابع مالی لازم برای پیشبرد این پروژه پیش‌بینی شده است و فاز یک و دو آن به طول ۱۱.۵ کیلومتر طی دو سال تکمیل می‌شود.

وی اضافه می‌کند: دولت ۲۴ همت اوراق مشارکت برای قطار شهری کلان‌شهرها اختصاص داده است، برای تضمین اجرای پروژه قطار شهری اهواز در شورای شهر اهواز مصوب کردیم که شهرداری اهواز از این محل درخواست ۴ همت از دولت را داشته باشد.

عضو شورای اسلامی کلان‌شهر اهواز تصریح می‌کند: فاز یک و دوم با شش همت اجرا می‌شود که برای پرداخت سهم شهرداری از اوراق مشارکت املاکی در نظر گرفته شده است تا به سازمان قطار شهری تحویل دهیم و سهم شهرداری از محل فروش این املاک تأمین شود.

۶۰۰ میلیارد تومان سهم قطار شهری کرمانشاه

آنطور که نادر نوروزی، شهردار کرمانشاه به خبرنگار سرمایه گستران، می‌گوید: با رایزنی‌های انجام شده تا پایان شهریور، ۶۰۰ میلیارد تومان در قالب اوراق مشارکت توسط دولت به پروژه قطار شهری کرمانشاه تزریق می‌شود.

شهردار کرمانشاه می‌افزاید: سال ۱۴۰۲ نیز مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت به قطار شهری کرمانشاه اختصاص یافت که دریافت شد و در پروژه هزینه شده است.

نوروزی اضافه می‌کند: مبلغ ۱۱۶ میلیارد تومان اوراق مشارکت از محل تملک دارایی در دو فقره ۶۰ و ۵۶ میلیارد تومانی در دو سال گذشته به عنوان کمک دولت به این پروژه اختصاص یافته که در پروژه هزینه شده است.

به گفته شهردار کرمانشاه، سهم عمده هزینه احداث پروژه قطار شهری از محل منابع داخلی شهرداری تأمین و پرداخت شده است.

اوراق مشارکت قطار شهری هرچند به یکی از مهم‌ترین روش‌های تأمین مالی برای قطار شهری در بیشتر کلان‌شهرها تبدیل شده است، اما به دلیل سود بالای شرکت‌های بازارگردان و روند دشوار اداری، هنوز هم منبع ایده‌آلی نیست و به نظر می‌رسد دولت باید در کنار تسهیل در امر اختصاص اوراق، به فکر منابع پایدارتری باشد.