وقتی شادی قربان، بهانه وصل دل‌های دور می‌شود

به گزارش خبرگزاری سرمایه گستران از گلستان، با ورود دهم ذی‌الحجه، گلستان رنگ‌وبوی دیگری می‌گیرد، از خانه‌های پاکیزه ترکمن‌ها گرفته تا نان‌های روغنی که دختران به در خانه‌ها می‌برند، از عیدگاه‌های شلوغ تا نیک‌های پاک قربانی و از سفره‌های دیدو بازدید سیستانی‌ها تا لباس‌های نو کودکان، در این روز، مردم ترکمن و سیستانی هر کدام با آداب خاص خود، روایت‌هایی از بندگی، ایثار، همدلی و زیبایی فرهنگ خویش را ورق می‌زنند، عید قربان در گلستان نه تنها مناسکی مذهبی، بلکه جشن فرهنگ، پیوند، بخشش و برکت است، جشنی که خاطرات کودکی، نذرهای پنهانی، دعای مادران و اشک شادی بزرگان را در دل خود دارد.

این گزارش نگاهی است به طنین این روز در دل اقوام، آداب کهن و روح زنده‌ای که هنوز در سنت‌ها جریان دارد.

عبدالکریم ایمری، نویسنده و پژوهشگر فرهنگ ترکمن با بیان اینکه مردم ترکمن ۱۰ روز قبل از عید قربان خانه‌تکانی کرده و منزلشان را برای آمدن عید تمیز و مرتب می‌کنند که به آن «کرگون» می‌گویند، به خبرنگار سرمایه گستران می‌گوید: خرید گوسفند، لباس و کفش، تهیه شیرینی و آجیل و پخت کلوچه محلی از جمله آداب و برنامه‌های مردم قبل فرا رسیدن عید سعید قربان است.

به گفته او، یکی از رسوم قدیمی ترکمن‌ها قبل از عید قربان خرید لباس نو است. آنان که توانایی خرید لباس ندارند، از میان لباس‌هایی که دارند بهترین را انتخاب می‌کنند و در روز عید قربان می‌پوشند.

وی ادامه می‌دهد: مردم ترکمن سه روز قبل از عید قربان یک نان روغنی به نام «قوقون» که در بین برخی از طوایف ترکمن «چاپاتی» هم به آن گفته می‌شود، را می‌پزند و دختران هر خانه آن را در بین دوست و آشنا و اهالی محل پخش می‌کنند، همچنین روز هشتم ذی‌الحجه ترکمن‌ها برای مردگان خود «پاسدق» نذر می‌کنند که نوعی نان است و بین همسایه‌ها برای شادی روح اموات خیرات می‌کنند.

این پژوهشگر فرهنگ ترکمن اضافه می‌کند: ترکمن‌ها در شب عید قربان استحمام می‌کنند که به آن قربان شور می‌گویند، قربان شور نه تنها برای نظافت جسمی صورت می‌گیرد، بلکه ترکمن‌ها معتقدند قربان شور سبب شستن و زدودن پلیدی و پلشتی از جسم و روح می‌شود.

اقامه نماز عید قربان در عیدگاه‌ها

وی با بیان اینکه یکی دیگر از آئین‌های این روز در بین ترکمن‌ها اقامه نماز عید قربان است، می‌افزاید: صبح عید قربان ترکمن‌ها به عیدگاه‌های شهر یا روستای خود برای اقامه نماز عید قربان می‌روند، مردم ترکمن نماز عید قربان را در حالت روزه‌داری اقامه کرده و سپس با گوشت قربانی افطار می‌کنند.

ایمری ادامه می‌دهد: یکی از آئین‌های عید قربان در بین ترکمن‌ها قربانی کردن یا قربانلق است که البته بر همه واجب نیست و فرض است اگر ترکمنی توانایی مالی داشته یا ترکمن‌هایی که بیش از یک مقدار طلا داشته باشند، باید در عید قربان قربانی کنند.

به گفته وی، ترکمن‌ها پس از اقامه نماز و تا پیش از ظهر در حد توان خود شتر، گوسفند، گاو و بره بزرگ قربانی می‌کنند و سپس آن به هفت قسمت مساوی تقسیم می‌شود که به این عمل «اوله» می‌گویند که مقداری از گوشت حیواناتی که قربانی شده را به نیازمندان و فقرا و افرادی که قربانی نکردند، می‌دهند.

این نویسنده ترکمن می‌افزاید: در روز عید قربان نخستین خونی که از دام ذبح شده بیرون می‌آید، به وسیله انگشت به پیشانی همه افراد خانواده می‌مالند تا پاکی و تقدس این خون سرنوشت افراد را تغییر دهد.

قربان؛ صحنه‌ای برای درخشش فرهنگ

با توجه به تنوع فرهنگ اقوام در خطه گلستان، بخشی از ساکنان این منطقه را سیستانی‌ها تشکیل می‌دهند که این روز نیز برای آنها از اهمیت والایی برخوردار است و آئین و رسومی خاصی را اجرا می‌کنند.

عماد شعرباف، محقق فرهنگ عامه در استان گلستان در این رابطه به خبرنگار سرمایه گستران می‌گوید: عید قربان برای سیستانی‌ها فراتر از یک مناسبت دینی است، این عید، صحنه‌ای برای درخشش فرهنگ داد و دهش، ایثار، مهمان‌نوازی و احترام به بزرگان به شمار می‌رود.

وی ادامه می‌دهد: سیستانی‌ها با تکیه بر هویت ریشه‌دار خود، این روز را به فرصتی برای تقویت همدلی و مشارکت تبدیل می‌کنند، حتی در تنگناهای مالی، روح سخاوت و همبستگی در میان این قوم زنده می‌ماند و عید قربان را به جشنی از پیوندهای عاطفی و اجتماعی بدل می‌سازد.

شعر باف اضافه می‌کند: روزها پیش از فرا رسیدن عید، سیستانی‌های گلستان با شوق و اشتیاق آماده استقبال از این روز مبارک می‌شوند، از خرید لباس نو برای کودکان و اعضای خانواده گرفته تا تهیه شیرینی، میوه، آجیل و پخت نان‌ها و کلوچه‌های سنتی، خانه‌تکانی و آراستن منزل برای پذیرایی از مهمانان، همه و همه بخشی از مقدمات این جشن بزرگ است.

وی با بیان اینکه حتی خانواده‌هایی با توان مالی اندک، با همیاری و مشارکت، گوسفندی تهیه کرده آن را قربانی می‌کنند، می‌افزاید: این روحیه تعاون و نوع‌دوستی، از بارزترین ویژگی‌های فرهنگی سیستانی‌هاست که در عید قربان به اوج خود می‌رسد.

این نویسنده گلستانی ادامه می‌دهد: دید و بازدیدهای عید قربان، یکی دیگر از جلوه‌های زیبای فرهنگ سیستانی است، سیستانی‌ها با آراستن اتاق میهمان با سفره‌هایی پر از شیرینی، میوه و آجیل، آماده پذیرایی از اقوام و دوستان می‌شوند.

وی با بیان اینکه دیدار با بزرگان، سادات، خانواده‌های شهدا و کسانی که عزیزی را از دست داده‌اند، در فرهنگ سیستانی از واجبات عید است، اضافه می‌کند: این دیدارها تنها یک رسم ساده نیست، بلکه نمادی از احترام، همدلی و استحکام پیوندهای خانوادگی و طایفه‌ای است.

شعرباف ازدواج در این روز را یکی از زیباترین رسوم سیستانی‌ها در عید قربان می‌داند و می‌افزاید: به باور این قوم، آغاز زندگی مشترک در این روز فرخنده، خوش‌یمن و پربرکت است، به همین سبب، در مناطق سیستانی‌نشین گلستان، گاه چندین مراسم عروسی به‌صورت همزمان در یک روستا برگزار می‌شود.

وی با بیان اینکه در این روز بازار حلالیت‌طلبی و گذشت داغ‌تر از همیشه است، ادامه می‌دهد: بسیاری از افراد به همراه ریش‌سفیدان و بزرگان طایفه، به دیدار کسانی می‌روند که کدورتی با آنها داشته‌اند تا با وساطت عید، دل‌ها را به هم نزدیک کنند و کینه‌ها را از میان بردارند. این رسم، جلوه‌ای از روح بزرگ‌منشی و مهربانی سیستانی‌هاست.

به گزارش سرمایه گستران، اگرچه برخی آئین‌های عید قربان با گذر زمان تغییر کرده‌اند، اما روح والای نهفته در آن همچنان پابرجاست. عید قربان، عید انسانی است که از خاکستر خویشتن برمی‌خیزد و با احیای جان‌ها و پیوندهای انسانی، معنا پیدا می‌کند.