تاریخ جشن گیری عید نوروز در جمهوری آذربایجان همانند ایران به چند هزار سال پیش برمی گردد و این عید در واقع جزو آیین و سنن ملی مردم این کشور به شمار می رود .
با وجود این که در زمان شوروی سابق محدودیت های خاصی از سوی رژیم کمونیستی اعمال می شد ، مردم به سنن و رسوم ملی و معنوی خود و از جمله آیین های عید نوروز پایبند بوده و به اشکال مختلف این عید را جشن می گرفتند .
پس از کسب استقلال ملی یکی از اقدامات اولیه دولت جمهوری آذربایجان در راستای احیای ارزشهای ملی و معنوی، برگزاری رسمی عید نوروز در سراسر این کشور بود .
امروزه نوروز در جمهوری آذربایجان بسیار با شکوه برگزار می شود و شباهت و نزدیکی سنت ها و آیین های نوروزی این کشور به نوروز ایران، بیش از دیگر کشورهای همسایه است.
آمادگی برای نوروز از شب یلدای کوچک که در جمهوری آذربایجان ‘کیچیک چله’ نام دارد ، شروع می شود و از این روز به بعد همه در تدارک عید هستند.
اولین آیین های نوروزی در جمهوری آذربایجان با برگزاری مراسم های خاص چهار چهارشنبه شب قبل از عید نوروز است .
بنا بر باورهای سنتی مردم جمهوری آذربایجان ٬ کائنات از چهار عنصر از جمله آب (Su)، آتش (Od)، باد(Yel-Kulek) و خاک (Topraq) تشکیل شده است و بنا بر این چهار چهارشنبه قبل از عید نوروز به ترتیب چهارشنبه آب ( su chershenbesi ) ، چهارشنبه آتش ( od chershenbesi ) ، چهارشنبه باد (chershenbesi yel ) و چهار شنبه خاک ( torpaq chershenbesi) عنوان دارند .
گفته می شود که اولین چهارشنبه سال چهارشنبه آب (Su) می باشد و این بدین معنا است که در آستانه آمدن بهار، یخ رودخانه ها در حال آب شدن می باشد واین آب ها به رودهای دیگر نیز سرازیر می شوند وشروع به نمناک وخیس کردن خاک می کنند.
دومین چهارشنبه سال را چهارشنبه آتش (Od) می نامند وخورشید با تابش خود باعث گرم شدن زمین می شود و زمین را برای کاشت آماده می کند .
سومین چهارشنبه سال را باد (Yel) می نامند و به این معنا است که باد خاک را بازی می دهد. ( زنده شدن خاک) و بیدار کردن درختان از خواب زمستانی که در پاییز برگ هایش زرد شده و ریخته و جان دادن دوباره به طبیعت است.
آخرین و چهارمین چهارشنبه سال، خاک (Topraq) می باشد، که خاک با آب خیس می شود و خورشید به آن می تابد و زمین را برای کشاورزی آماده می کند و اولین کاشت کشاورزان هم از این چهارشنبه شروع می شود و رسم است که مادر بزرگ ها با خواندن شعر سمنو، گندم خیس می کنند و برای کاشتن سبزه شب عید آماده می شوند.
گفتنی است، خیس کردن گندم چند روز قبل از عید برای کاشتن سبزه عید نوروز که سمنی ( semeni)نام دارد ٬ یکی از آیین ها و نمادهای اصلی نوروزی در جمهوری آذربایجان به شمار می رود .
مردم جمهوری آذربایجان نسبت به این چهارشنبه های قبل از عید نوروز توجه خاصی دارند و در شب های چهارشنبه های یاد شده سفر عیدی را تدارک می بینند .
در برخی از شهرستانهای جمهوری آذربایجان و بخصوص در مناطق جنوبی این کشور رسم بر این است که در آخرین چهارشنبه که چرشنبه آخشامی نام دارد ٬ علاوه بر غذاهای مختلف باید حتما غذای تهیه شده از ماهی در سفره وجود داشته باشد .
چیدن سفره نوروز (خنچه) نیز آیین های نوروزی در جمهوری آذربایجان است و با کشورهای دیگر تا حدودی تفاوت دارد چه در چهارشنبه سوری (چرشنبه آخشامی) و چه در روز اول عید (نوروز بایرامی).
غذاها و شیرینی که داخل سفره (خنچه) می گذارند عبارت است از: پلو، شکر پاره، شکر چوریی (نان قندی)، پاخلاوا (باقلوا) و دیگر شیرینیجات محلی و بومی شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان، کشمش، پسته، بادام، فندق، گردو و تخم مرغ رنگ و تزیین شده می باشد.
با وجود این که طبق سنت قدیمی آتش (Tonqal) باید در آخرین چهارشنبه سوری (چرشنبه آخشامی ) روشن شود ولی در حال حاضر در همه چهارشنبه های یاد شده و نیز در شب عید نوروز آتش روشن می کنند و از روی آن می پرند که بیشتر باعث شادی کودکان و جوانان می شود .
در چهارشنبه آخر سال رسم براین است که هر خانواده به تعداد اعضای خانواده و به اسم تک تک آنها شمع روشن می کند.
همچنین در آخرین چهارشنبه سال، دختران وپسران مجرد و دم بخت نیت می کنند و فال گوش می ایستند و اولین حرفی که می شنوند برای این که معلوم شود سر می گیرد یا نه آشکار می کنند تا گوینده این حرف، درستی این حرف را تایید کند.
کلاه انداختن (پاپاخ آتماق) از دیگر رسم های آخرین چهارشنبه شب است که طبق معمول از سوی کودکان و جوانان اجرا می شود و صاحب خانه کلاه را پر از شیرنیجات محلی و سنتی می کند و دم در می گذارد تا صاحب کلاه آن را بردارد .
عید نوروز را در جمهوری آذربایجان بدون کسا (Kosa) و کچل ( kechel ) و بهار قیزی (دختر بهار) وشکر پاره (شیرینی مخصوص جمهوری آذربایجان) و پاخلاوا (باقلوا) نمی توان تصور کرد.
بنا بر رسوم قدیمی ٬ هم اکنون نیز در روزهای اول عید نوروز عده ای با پوشیدن لباس مخصوص شخصیت کسا (Kosa) و کچل ( kechel ) و بهار قیزی (دختر بهار) را اجرا می کنند و طی مراسم های خاص برنامه های در وصف از بهار با حضور آنها اجرا می شود .
خانه تکانی قبل از فرا رسیدن نوروز از دیگر آیین های نوروزی مردم جمهوری آذربایجان به شمار می رود .
در جمهوری آذربایجان در آستانه عید نورز برای برگزاری با شکوه این عید مهم ٬ مردم این کشور کارهای مقدماتی خاص در باکو و سایر شهرها و شهرستانها اجرا می شو د .
همه ساله در روز اول عید نوروز مراسم با شکوهی با حضور رئیس جمهوری و سایر مقام های جمهوری آذربایجان در مقابل در ورودی ایچری شهر٬ بخش تاریخی پایتخت جمهوری آذربایجان و بولوار این شهر برگزار می شود .
همچنین در چارچوب جشن عید نوروز٬ جشنواره های هنری و فرهنگی در باکو و سایر شهرهای جمهوری آذربایجان برگزار می شود .
جشن های عید نوروز در باکو را بیشتر در ایچری شهر٬ بخش تاریخی و دیدنی پایتخت جمهوری آذربایجان که مکان بسیار جالبی برای ساکنان این شهر و گردشگران خارجی به شمار می رود ، می توان مشاهده کرد .
در این مکان ٬ مراسم های نوروزی اجرا و غذاهای محلی و انواع کباب ها طبخ می شود و نیز در غرفه های مختلف انواع صنایع دستی و انواع مختلف شیرینی و مربا به فروش می رسد .
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نشست چهارم اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) برای اولین بار ۲۱ ماه مارس را به عنوان روز جهانی عید نوروز به رسمیت شناخت و آن را در تقویم رسمی خود جای داد.
بنا بر تصمیم هیات دولت جمهوری آذربایجان در سال جاری در رابطه با عید نوروز٬ ۹ روز در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است .
