حمام خان سنندج که در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج و در مجاورت مسجدی به نام مسجد داروغه قرار دارد یکی از بناهای تاریخی کردستان با ویژگی‌های خاص معماری است که بنای آن مربوط به دوره حاکمیت امان‌الله خان اردلان والی کردستان بوده و کار ساختمانی آن در سال ۱۲۲۰ هجری قمری به اتمام رسیده است.
این حمام از گذشته تاکنون با توجه به موقعیت خاص آن با بازار ارتباط نزدیک داشته است، راه‌های دسترسی به این بنا از طریق خیابان‌های انقلاب و طالقانی و از سمت میدان انقلاب امکان‌پذیر است.
از راه‌های دیگری نیز از سمت خیابان چهار باغ و کوچه های پشت بازار و از سمت شمال میدان سنندجی می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد و به عبارتی حمام در بافت قدیمی و هسته مرکزی شهر واقع شده است.
پیشینه تاریخی حمام:
ساخت حمام در کشور ایران سابقه‌ای دیرپا دارد، بقایای قدیمی‌ترین حمام مربوط به تخت جمشید است، در دوره‌های اشکانی و ساسانی حمام‌ها عمدتاً در مجاورت کاخ‌ها و حتی در داخل آنها و محلات شهرها ساخته شده‌اند.
در دوره اسلامی ساخت حمام به روال گذشته و حتی به شیوه‌ای که نمونه‌های آن امروزه طی کاوش‌های باستان شناسی کشف شده، تداوم یافت.
آثار معماری حمام‌های موجود، نشانگر توجه ایرانیان به موضوع بهداشت فردی و اهمیت گذران بخشی از وقت در فضایی دارای آثار هنری بوده است.
ایرانیان در ساخت حمام ذوق و سلیقه خاصی به خرج داده‌اند که تزئینات معماری حمام‌ها گواهی بر این ادعاست، در هر شهری که دارای محلات و کوی های مختلفی بوده، حمام‌هایی هم در مرکز محله و کنار مساجد وجود داشته است به همین دلیل حمام های بسیاری در محلات قدیمی شهرهای ایرانی باقی مانده است.
بافت قدیمی شهر سنندج دارای محلات متعددی است که به تبع آن حمام‌های مختلفی در آنها قرار داشته و تعدادی از آنها هم باقی مانده که از جمله آنها می‌توان به حمام خان اشاره کرد.
حمام خان سنندج در مجاورت بازار قرار گرفته و بنا به نوشته مورخین محلی کردستان در کتبی همچون تحف ناصریه نوشته میرزا شکرالله سنندجی، حدیقه ناصریه میرزا علی‌اکبر وقایع‌نگار، تاریخ اردلان مستوره کردستانی، زبده التواریخ سنندجی نوشته قاضی محمد شریف، لب‌التواریخ خسرو بن محمد و کتاب‌های دیگر به موضوع ساخت کهن‌دژ(قلعه) بازار، مساجد، حمام و بناهای مختلف در زمان ساخت دوباره شهر سنندج به عنوان مرکز ایالت کردستان توسط سلیمان خان اردلان والی کردستان اشاره شده است.
به نظر می‌رسد که این بنا یکی از مکان‌های عالی و باشکوه شهر سنندج با توجه به سن نوشته آن مربوط به دوره حاکمیت امان‌الله خان اردلان والی کردستان بوده و کار ساختمانی آن در سال ۱۲۲۰ هجری قمری به اتمام رسیده است.
توصیف معماری حمام خان:
معماری حمام خان به سبک سایر حمام‌های دیگر ایرانی طراحی و ساخته شده و دارای بخش‌های مختلفی است که از جمله آنها سر در ورودی، هشتی، سربینه(حمام سرد)، میان در، بینه(حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس های بهداشتی و آب انبار اضافی است.
ترکیب بندی فضاهای حمام توام با آب نماها و حوض‌های زیبا و استفاده از آب قنات برای استفاده قابل تامل است، کف حمام سنگ مرمر است و از راه و درپوش حمام سرد سنگ تیشه‌ای منطقه است سقف تمام فضاهای حمام از ترکیب طاق و گنبد است که در استحکام و ایستایی ساختمان بسیار موثر بوده و مصالح مورد استفاده آن نیز عموما از سنگ و آجر و آهک به صورت بسیار گسترده است و ملات آبی در این ساختمان نقش اول را داشته است.
تزئینات معماری حمام:
ویژگی بارز دیگر این حمام تزئینات پرکار آهکبری با نقش و نگار متنوع و کاشی‌کاری هفت رنگ با موضوعات متنوع است تمام سطوح داخلی فضاهای حمام سرد و حمام گرم، خلوتی‌ها و حتی خزینه با نقوش مختلف آهکبری شده است.
نقش پرندگان به صورت جفت و استفاده در سطح گسترده از نقش شیر و طاووس که طاوس‌های آهکبری شده در نوع خود کم‌نظیر هستند در حمام‌های گرم و سرد در دو طرف به طور قرینه استفاده شده است.
