دومین ماه هر سال برای آب اسکی ها خاطره انگیز است ، خاطره ای به درازای حدود ۶۰۰ سال هجری شمسی ، خاطره ای از جنس همکاری و همیاری برای برپا داشتن آئین ‘ ورف چال ‘ و خاطره ای از تجربه یک روزه حمکرانی زنان بر روستا ، موسوم به ‘ زنشاهی ‘ .
** آئینی آمیخته با مذهب
همه چیز در یک روز اردیبهشت ماه در حدود شش قرن پیش آغاز شد. این را پیران روستای آب اسک می گویند وقتی از آنان در باره ریشه آئین ورف چال و سنت زنشاهی می پرسی .
‘ امیر فکریان ‘ که در آستانه ورود به هشتمین دهه عمرش است ، آئین ورف چال را مهم ترین آئین بر جای مانده در روستای آب اسک می داند که گذشت زمان تاکنون نتوانسته است تغییری در چگونگی برگزاری آن ایجاد کند.
وی به خبرنگار ایرنا گفت : آئین ورف چال حدود ۶۰۰ سال پیش آغاز شد و آغاز گر آن هم امامزاده ‘ سیدحسن ولی’ از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) بود.
اگر چه فکریان قادر نیست تا جزییات تاریخی از این آئین را تشریح کند ، ولی رئیس انجمن بومی و سرود اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان آمل با تائید آمیختگی این آئین در افکار عمومی مردم منطقه با مذهب و دین ، گفت : روایت است که امامزاده سیدحسن ولی از ورامین به سمت ‘ نیاک ‘ لاریجان درحرکت بود که در منطقه ‘ اسک وش’ به افرادی بر می خورد که در حال کندن چاه آب بودند.
حشمت الله ایاز افزود : این شخصیت بزرگوار علت این کار را از آنان جویا می شود و آنان می گویند که چند نقطه را برای کندن چاه برای تامین آب مزارع و احشام خود انتخاب کردند ولی هر چه کندند به آب نرسیدند و تلاششان بی نتیجه بود.
او ادامه داد : بر اساس روایت ها ، سیدحسن ولی با عصایی که در دست داشت ، محلی را نشانه گذاری می کند و به افراد حاضر می گوید که اگر آنجا را بکنند ، به آب می رسند و آنان نیز پس از چند متر کندن متوجه می شوند آب از دل زمین فوران کرده است.
ایاز گفت : این موضوع سبب شد تا اهالی منطقه از جمله روستای آب اسک از آن زمان تاکنون همه ساله آئینی را با نام ورف چال در منطقه اسک وش در اطراف کوه دماوند اجرا می کنند که در واقع گرامی داشتن آن واقعه ای است که با نشانه گذاری عصای امامزاده سیدحسن ولی رخ داد.
** ورف چال
ورف چال واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای اسک هر ساله در یکی از روزهای ماه اردیبهشت حفر کرده و داخل آن را پر از برف می کنند.
این آئین در منطقه ای به نام اسک وش برگزار می شود و به طور سنتی به جز چند سال در دهه اخیر ، در روز جمعه برگزار می شد.
علت تغییر روز برگزاری این آئین به غیر از روز جمعه هم در این سال ها هجوم افراد غیر بومی و غیر محلی به منطقه بود که اعتقاد اهالی روستای اسک سبب می شد تا سنت برگزاری از روال عادی و همیشگی خارج شود .
با این وصف ، امسال بار دیگر برگزاری آئین به روز جمعه دهم اردیبهشت بازگشت تا سنت حاکم بر آن حفظ شود .
روستای آب اسک در حدود کیلومتر ۹۰ جاده هراز واقع است و مسیر منتهی به اسک وش هم از شهر رینه، آبگرم و منطقه لار در ارتفاعات قله دماوند می گذرد .
پس از اعلام زمان برگزاری مراسم ورف چال از سوی شورا اسلامی روستا و هیات امنای ویژه برگزاری این آئین ، تکاپو برای برگزاری آن در روستای اسک آغاز می شود.
** زیارت آستانه سیدحسن ولی ، مقدمه ای بر برگزاری آئین
اهالی روستای اسک بر اساس اعتقاد و باور قدیمی ، یک روز پیش از برگزاری مراسم ورف چال به زیارت آستانه سیدحسن ولی در روستای ‘ نیاک ‘ می روند .
نیاک روستایی در نزدیکی روستای اسک است .
آرمگاه سیدحسن ولی که در دل روستای سرسبز ، کوهستانی و تاریخی نیاک با کوچه هایی باریک و سراشیبی و سربالایی های فراوان واقع است ، عصر پنجشنبه پیش از برگزاری مراسم ورف چال میعادگاه مردم منطقه است .
اهالی روستای اسک در این روز با سینی های نذری تزئین شده با غذاهای محلی و خرما به آستانه سیدحسن ولی می روند و ضمن ادای احترام به این نواده امام حسن مجتبی (ع) ، برای مردگانشان خیرات می کنند.
‘ سقا حسن زاده ‘ خادم آستانه سیدحسن ولی در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید که ورف چال را خوب می شناسد و عصایی را نشان می دهد که امامزاده سید حسن ولی با آن محل حفر چاه را به مردم منطقه نشان داده بود و همچنان به عنوان یادگاری در مقبره اش نگهداری می شود.
وی می گوید : امامزاده سیدحسن ولی با این عصا مکان چاه را که در روز ورف چال باید مردان از برف پر کنند ، مشخص کرده بود و افرادی که برای زیارت و کسب اجازه جهت برگزاری مراسم ورف چال به اینجا می آیند با چای ، میوه و نان محلی پذیرایی می شوند.
وی ادامه می دهد : اهالی نیاک دو روز پیش از ورود اسکی ها نان محلی درست می کنند ، پنیر فراهم می آورند و به استقبال آب اسکی ها می روند و این رسمی بوده که باز هم توسط امامزاده سیدحسن ولی بنیان گذاشته شده بود و همچنان ادامه دارد.
** شب ورف چال بلند تر از شب یلدا
عمه احترام ، از زنان روستای اسک که چند دهه ای از روزهای پیش از ورف چال را به چشم دیده و ساکن این روستاست ، می گوید : عصر پنجشنبه و در واپسین ساعات مانده به مراسم ورف چال ، روستای آب اسک شلوغ تر از روزهای عادی سال می شود و همه افرادی که به نوعی ارتباط فامیلی دور و نزدیک دارند ، میهمان این روستا می شوند.
وی افزود : جمعی از زنان این روستا هم چند روز مانده به مراسم با پخت نان محلی و شیرینی های سنتی خود را برای برگزاری مراسم آماده می کنند و به طور معمول نیز این کار میان زنان سه طایفه بزرگ روستای اسک شامل طایفه امیر ، درزی و قادی تقیسم می شود .
او ادامه داد : در این بین زوج های جوانی که در این روستا بتازگی زندگی مشترکشان را آغاز کردند، با پخت شیرینی مخصوصی که به رشته های رنگی و نیز تخم مرغ های پخته مرسوم است ، در مراسم شرکت می کنند تا همه بدانند که چه کسانی بتازگی زندگی مشترکشان را آغاز کردند.
عمه احترام می گوید : شب قبل از مراسم ورف چال ، تازه عروس ها به همراه قوم و خویشان این غذاهای مخصوص را به عنوان کادو به خانه داماد می برند. آنها از خانواده داماد با شیرینی هایی که در سینی گذاشته اند پذیرایی می کنند و باقی شیرینی ها را هم به داماد می سپرند تا روز جمعه به منطقه اسک وش ببرد و پس از مراسم ورف چال از مردم پذیرایی کند.
وی افزود : شب قبل از مراسم ورف چال برای اهالی آب اسک شبی طولانی است حتی طولانی تر از شب یلدا و مردم تا پاسی از شب همچنان در تکاپو هستند و گاهی میهمانی برگزار می کننند و دور هم جمع می شوند وبه نوعی در این شب همه با هم دوست هستند و با گرمی با هم برخورد و شادی می کنند .
** زن شاهی
صبح روز مراسم ورف چال در روستای آب اسک، نان را اهالی روستای نیاک برای آب اسکی ها می برند که به نوعی نان نذری است .
بر اساس رسوم دیرینه ، مراسم ورف چال در آمل فقط با حضور مردان برگزار می شود و در هیچ زنی حق حضور در آن را ندارد .
دراین روز همچنین هیچ مردی حق ماندن در روستا را ندارد و البته زنان روستا نیز این اجازه را به هیچ مردی نخواهند داد.
در این روز زنان اسکی در روستا می مانند و مردان در پی برگزاری مراسم برف چال از روستا خارج می شوند و به این گونه است که زنان روستا به صورت موقت زمام امور روستا و به اصطلاح حکومت را در دست گرفته و برنامه ‘ زن شاهی ‘ را در میان خودشان اجرا می کنند.
زنان روستای اسک برای تحقق هدفشان از میان خود حاکمی بر می گزینند تا به نظام حکومتی که به طور موقت در روستا ایجاد شده سر و سامان دهند و این مراسم تا نزدیک ظهر ادامه دارد و با پذیرایی میهمانان با غذاهای متنوع سنتی که بر مبنای ادای نذورات جمع آوری می شود ، پایان می یابد.
یکی از زنان روستای اسک دراین باره می گوید : در این روز زنان در میدان بزرگ روستا جمع می شوند و از میان خودشان ۶ تا ۷ نفر را به عنوان شاه ، وزیر و کشیک انتخاب می کنند.
‘ جمیله قربانی’ به خبرنگار ایرنا گفت : آنان با لباس های محلی ومردانه ، اجازه ورود هیچ مردی را به داخل روستا نمی دهند و در ورودی روستا اگر مردی قصد ورود داشته باشد ، زنان او را با چوب و چماق به باد کتک می گیرند.
به گفته وی، مراسم زن شاهی تا قبل از پایان یافتن مراسم ورف چال مردان با اجرای برنامه های شاد و مفرح ، آئین های سنتی، توزیع غذاهای پخته شده و سوغات تازه عروس ادامه می یابد.
** ورف چال
مردانی که به منطقه اسک وش می روند ، قبل از هر کاری اقدام به حفر یک حلقه چاه می کنند که حدود ۱۰ متر عمق و یک متر پهنا دارد .
پس از آن نیز به دامنه کوه دماوند می روند و با کندن تکه های یخ زده برف و حمل آن به طول حدود یک کیلومتر ، به محل چاه حفر شده می آورند و آن را داخل چاه می ریزند تا پر شود .
برگزار کنندگان این آئین معتقدند که با ریختن برف در چاه ، آب مورد نیاز مردم منطقه از جمله دامداران و رهگذران در فصل گرم سال تامین می شود.
یکی از ویژگی های این مراسم حضور افراد سنین مختلف است که هر فردی به تناسب سن و قدرتش برف را کنده و به محل چاه حمل می کند.
مردان حاضر در این مراسم پس از پر شدن برف در چاه ، سفره بزرگی را کنار آن پهن می کنند و با خوردن غذاهای سنتی که به همراه آوردند ، جشن می گیرند.
به طور معمول هر فرد آب اسکی که به این مراسم می رود برای ۱۰ نفر دیگر غذا به همراه می برد تا اگر میهمانانی هم در مراسم حضور دارند ، از آنان پذیرایی کنند.
** ثبت ورف چال در فهرست آثار معنوی
معاون حفظ و احیای اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران می گوید که این آئین سنتی و مذهبی حدد یک دهه پیش در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد.
‘ مهدی ایزدی ‘ به خبرنگار ایرنا افزود : این اداره کل هر ساله و در زمان برگزاری این آئین به همراه اهالی روستای اسک مشارکت دارد.
وی یادآورشد : البته تلاش های اولیه در قالب پیشنهاد برای به ثبت رساندن آن در فهرست آیین های کهن جهانی شده ، اما برخی آثار و آئین های مهم تر در استان در نوبت قرار دارد و پس از آن ثبت این آیین هم پیگیری خواهد شد.
مردم مازندران آیین های سنتی زیادی دارند که با گذر زمان بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده است .
آیین سنتی ورف چال به همراه تعداد دیگری از آیین های کهن این استان همانند تیرماسیزده شو و نوروز خوانی همچنان برگزار می شود ، اما تداوم برگزاری آنها به همراه احیای تعداد دیگری از آیین ها که بخشی از هویت مردمان مازندران است ، نیاز به همت عالی نهادهای فرهنگی دارد.
