آئین و مراسم مذهبی با سنت های مردم استان مرکزی عجین شده و از گذشته های دور مردم هر منطقه در این استان در روزهای مذهبی و اعیادشان مراسمی خاص را برپا می کردند. مراسمی که ریشه در اعتقادشان دارد و برخی از آنها هنوز پابرجا است.
از گذشته دور در میان مردم استان مرکزی مرسوم بوده است وقتی در آستانه بهار قرار می گیرند به خانه تکانی مشغول می شوند. رمضان بهار قرآن و عید مسلمانان است بنابر همین اعتقاد مردم استان مرکزی در آستانه ماه رمضان نیز به خانه تکانی می پردازند تا همچنان که روح و جسمشان را برای تهذیب و پاکی آماده می کنند، محیط اطرافشان نیز پاکیزه باشد.
مردمان استان مرکزی این ماه را آنقدر عظیم و پربرکت می دانند که به پیشواز و استقبال از آن می روند. سه روز آخر ماه شعبان برای مومنان روزهای استقبال و آمادگی برای ماه مهمانی خداست به این صورت که بیشتر مردمان مناطق مختلف استان این سه روز را روزه می گیرند و مصطلح است که می گویند: به پیشواز رمضان رفته ایم.
عده ای نیز این روزه ها را روزه نذری اطلاق کرده و به نیت شفای بیماری و برآورده شدن حاجات روزه می گیرند.
آئین های ماه مبارک رمضان در خمین
یکی از آداب و رسوم محلی در شهرستان خمین استان مرکزی در ماه مبارک رمضان این است که جوانان این شهرستان از سه روز مانده به این ماه مبارک به بلندترین ارتفاع در شهر خود می روند و در انتظار حلول ماه، شب زنده داری می‌کنند. در این مراسم، جوانان پس از دیدن ماه، با ندای‌الله اکبر، خبر از حلول ماه مبارک رمضان می‌دهند.
یکی دیگر از آداب و رسوم محلی مخصوص ماه مبارک رمضان در شهرستان خمین استان مرکزی، سحر خوانی است. در این مراسم، هر شب نوجوانی بر بام خانه ای در محله خود می رود و با کوبیدن برپشت یک طبل و خواندن مناجات، سحرخوانی را آغاز می کند.
هر چه زمان به پایان سحر و طلوع خورشید نزدیک می‌شود، کوبیدن چوب بر طبل سریع تر می‌شود تا روزه‌داران بدانند دیگر وقت اذان است باید از خوردن پرهیز کنند و برای اقامه نماز آماده شوند. با رسیدن وقت اذان نوجوان هم اذان گفتن بر بام خانه را آغاز می کند.
رمضان در آئینه رسوم مردم ساوه
در بین مردم مسلمان ساوه عید سعید فطر که از آن به عنوان بزرگترین عید مسلمانان یاد می شود، با آداب رسوم خاصی و همراه است.
نظافت منازل، خرید لباس نو، تهیه شیرینی و میوه های تازه فصل و برنامه ریزی برای دید و بازدید در این روز از جمله مقدمات برای حلول عید سعید فطر و بزرگداشت آن در بین مردمان مومن این شهر است.
مردم خداجوی این خطه، پس از اقامه نماز فطر و پرداخت فطریه به نیازمندان و قبل از رفتن به منازل خود، بر سرقبور مطهر شهیدان رفته و با توزیع خیرات یاد شهدا و گذشتگان خود را گرامی می دارند.
در این روز خانواده هایی که به تازگی فردی را از دست داده اند با برگزاری آیین سنتی نوعید که شامل فاتحه خوانی و توزیع مواد غذایی بین افراد مستحق است، برای فرد درگذشته طلب مغفرت می کنند، بستگان نیز با حضور در منزل این افراد از آنها دلجویی کرده و با آنها ابراز همدردی می کنند.
از دیگر آیین مردم ساوه در روز عید سعید فطر، فرستادن عیدی توسط تازه داماد به خانه همسر خود است. مطابق این سنت دیرینه در روز عید فطر تازه داماد، عیدانه نامزدش شامل میوه های فصل، پارچه لباسی، یک تکه جواهر و شیرینی را به خانه پدر عروس می برد.
از فضیلت های شب و روز عید فطر، ختم قرآن، قرائت دعاهای وداع ماه مبارک رمضان، دعای ابوحمزه، شب زنده داری و انجام اعمال ویژه شب عید فطر است که مردم این منطقه نسبت به انجام آن اهتمام دارند.
همچنین بانوان این شهرستان در روز عید سعید فطر به صورت دسته جمعی به خانه فردی که جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در منزل او برگزار شده می روند و با دادن هدیه و شیرینی، از او تشکر می کنند.
آداب و رسوم مردم دلیجان در ماه مبارک رمضان
مردم شهرستان دلیجان در گذشته برای بیدار شدن به هنگام سحر در گذشته، روی پشت بام ها با چوب روی طبل می کوبیدند که به این مراسم «سحرخون» می گفتند، سپس با صدای بلندی قرآن می خواندند و اذان صبح می گفتند.
در سینقان و خاوه به شب های سیزده تا ۱۵ رمضان، «شب های نیمه» گویند. در این شب ها در سینقان پسر بچه های کوچک در گروه های ده نفری در مرکز روستا جمع شده بعد از افطار در کوچه ها به راه افتاده و با خواندن اشعار زیر آجیل (نخودچی، کشمش، نقل، نبات و …) جمع می کردند؛ به اعتقاد مردم این منطقه، این کار شگون دارد.
در روستای زر و بعضی دیگر از نقاط در شب ۲۱ ماه رمضان، مراسم سینه زنی و زنجیر زنی مشابه روزهای تاسوعا و عاشورا در خیابان ها انجام می گیرد.
در روز بیست و یکم رمضان اهالی نراق دلیجان، نخل ها را برداشته و مشابه عزاداری امام حسین (ع) در روز عاشورا به سینه زنی، زنجیرزنی و … می پردازند، با این تفاوت که دیگر کفن نمی پوشند.
مراسم کلوخ اندازان در فراهان
آیین ویژه ای به نام کلوخ اندازان، در بین خانواده های فراهانی و بخش هایی از استان مرکزی مرسوم است که معمولا در آخرین روز ماه شعبان انجام می شود. در این آیین، بزرگ هر فامیل اغلب به عنوان عصرانه آش رشته تدارک می دید و با جمع کردن خویشان دور هم، به میمنت و مبارکی آمدن ماه میهمانی خدا، جشن کوچکی را برگزار می کردند.
آئین سحرخوانی
برگزاری آیین سحرخوانی یکی از سنن زیبای رایج در مناطق شهری و روستایی استان مرکزی است. از دیرباز اغلب سحرخوانان از بین افرادی انتخاب می شدند که با سواد و خوش صدا باشند و با اشعار ادبی مناجات و دعاها آشنایی کامل داشتند.
سحرخوانان از شب اول ماه مبارک رمضان بر پشت بام خانه مسجد و یا تکایا رفته با قرائت دعا و شعرهایی با مضامین تسبیح و مدح پروردگار رحمت و شفقت خواهی و طلب بخشش و آمرزش را تا اذان صبح ادامه می دادند.
آیین سحرخوانی امروزه از بلندگوی مساجد در استان مرکزی اجرا می شود و سحرخوانان محلی بیشتر در مناطق روستایی به ندرت رسوم گذشته را زنده نگه داشتند.
«اهو اهو»، مراسم ویژه شب تولد امام حسن مجتبی(ع) در محلات
سنت دیرینه «اهو اهو» یکی دیگر از آداب متداول در استان مرکزی است که شامگاه چهاردهم ماه رمضان شب تولد امام حسن(ع) در روستای خورهه از توابع شهرستان محلات برگزار می شود.
براساس این سنت قدیمی با تاریک شدن هوا نوجوانان و کودکان در دسته های مجرا به در خانه ها می روند و یکی از اعضای گروه که از همه بزرگتر است با صدای بلند اشعاری را می خواند و دیگران با صدای بلند «اهو اهو» می کنند.
این گروه ها معمولا به در منازلی می روند که دارای فرزند خردسال پسر باشند و وقتی که اشعار خوانده شد، پسر کوچک خانواده مقداری آجیل و تنقلات برای اعضای گروه می آورد و اگر پسر خانواده با تاخیر اقدام به آوردن تنقلات کند این گروه اشعارشان را که حالتی فولکور دارند تکرار می کنند.
شب افطاری و تقدیم هدیه به نوعروسان
شب افطاری یکی از آداب و رسوم مخصوص ماه مبارک رمضان در استان مرکزی است که می توان گفت در بیشتر شهرهای استان به خصوص شهرستان اراک رسمی پابرجا است.
طبق رسم شب افطاری، در خانواده هایی که دختر عقد کرده دارند مرسوم است که در یکی از شب های ماه مبارک رمضان خانواده داماد برای خانواده عروس به اصطلاح افطاری می برند. به این صورت که خانواده داماد یک روز از ماه مبارک رمضان را تعیین می کنند و چند روز قبل از آن به خانواده عروس اطلاع می دهند که قرار است چنین روزی افطاری بیاورند و از خانواده عروس می خواهند که برای افطار چیزی آماده نکنند سپس خانواده داماد با آماده کردن طبقی از چند نوع غذا، شیرینی و یک هدیه که مخصوص عروس است به خانه عروس می روند و آن شب را در منزل عروس سپری می کنند.
آئین های لیالی قدر در استان مرکزی
شرکت در مراسم لیالی قدر، برتن کردن جامه سیاه در این ایام و شب زنده داری و عبادت در مساجد، تکایا، منازل و نصب پرچم های عزا بر سر در خانه ها از دیگر آداب ماه مبارک رمضان در شب های قدر در استان مرکزی است.
در لیالی قدر مساجد استان مرکزی میزبان مراسم سینه زنی و نوحه خوانی و قرآن سر گرفتن است و مردم با حضور در حسینیه و مساجد تا نزدیک سحر به دعا و نماز و عبادت می پردازند.
در بسیاری از روستاهای تفرش رسم بر آن است که مراسم احیا با آیین های سوگ و روضه خوانی در مساجد برگزار می شود و در این آیین ها مردم روستا شیر نذری و شله زرد پخش می کنند.
مراسم حلواپزان در تفرش
زنان روستایی تفرش در غروب روز ۲۱ ماه رمضان آیین حلواپزان برگزار می کنند و بخش اعظم این حلواها در بین مردم توزیع و بخش دیگر برای روز عید فطر نگهداری می شود.
افطاری دادن به دوستان، خویشان و آشنایان از دیگر امور پسندیده و متداول در سطح استان است و در این شب نشینی ها ضمن پذیرایی با چای و میوه و سایر تنقلات مطالبی در مورد آداب و فضایل و برکات مختلف این ماه روحانی و مسایل دینی مطرح می شود.
دستگیری از فقرا و نیازمندان و بخشش مال و طعام در ایام رمضان از خصلت های خوب مردم این خطه است و بسیاری از خیران در مساجد با انداختن سفره های افطار در این باور و سنت اصیل مشارکت می کنند.
برگزاری آیین «الم ترانی» در ساوه
آیین الم ترانی از جمله مراسم سنتی و مذهبی کهنی است که در ماه مبارک رمضان در شهرستان ساوه برگزار می شود.
این مراسم در شب های پایانی ماه مبارک رمضان به ویژه آخرین چهارشنبه این ماه بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء توسط عده ای از جوانان و نوجوانان ساوجی برگزار می شود. شرکت کنندگان دراین آیین که تعدادشان به حدود ۱۰ده نفر می رسد با اجتماع در مقابل خانه های خویشان و همسایگان به اجرای این برنامه می پردازنند.
آنان هم صدا با هم اشعاری سرمی دهند و در ادامه نام یکی از فرزندان خانه ای که در مقابل آن اجتماع کرده اند را به نیکی ندا می دهند.
جوانان و نوجوانان شرکت کننده در مراسم «الم ترانی» آنگاه با ذکر جمله «یاثواب، یاجواب» برای گرفتن انعام از صاحب خانه به انتظار می ایستند. در این هنگام صاحب خانه با خوشرویی و گشاده دستی و تقدیم شیرینی و تنقلات و گاهی وجه نقد از جوانان و نوجوانان شرکت کننده در مراسم به گرمی پذیرایی می کند.
فتیر و گوش فیل، شیرینی سفره های افطار در استان مرکزی
ماه مبارک رمضان در استان مرکزی، روزهای گرم و پرشوری را نیز برای بانوان هر خانه به همراه دارد و پخت غذاهای ویژه در ماه رمضان و تقسیم کردن آن میان همسایگان از دیگر رسم های مردم استان مرکزی در این ماه است.
غذاهایی همچون آش رشته، شله زرد، ترحلوا، آش جو، آش حلیم، آش انار، آش خیار و فتیر و گوش فیل و بامیه از جمله این غذاها است.
از دیرباز طبخ انواع شیرینی های خانگی نظیر زولبیا و گوش فیل و همچنین نان فتیر توسط زنان کدبانوی استان مرسوم بوده و این خوراکی ها به عنوان بخشی از طعام، زینت بخش سفره های افطاری روزه داران این منطقه است.
